Читать «Бронзавы век нa тэpытopыі Беларусі» онлайн - страница 4

Тымі прымітыўнымі інструментамі, якімі валодаў старажытны шахцёр, было амаль немагчыма прабіцца праз горную пароду. У гэтай справе чалавеку дапамагаў агонь: разагрэты з дапамогай вогнішча камень палівалі вадой, i ён трэскаўся. У трэшчыны заганялі драўляныя кліны, чым яшчэ больш раздраблялася парода. Калі выпрацоўкі былі залішне прасторныя, будаваліся спецыяльныя памосты ля руданоснага пласта, на якім раскладвалі вогнішча, каб награваць патрэбныя месцы. А каб памост сам не загарэўся, яго палівалі вадой з драўляных карытаў, якія ў закінутых шахтах захаваліся аж да нашага часу. У шахтах захаваліся таксама i рэшткі лесвіц — ствалы дрэў з высечанымі прыступкамі, плеценыя з дубцоў сіты, на якіх прасейвалі раздробленую руду; драўляныя рыдлёўкі, рэшткі, скураных мяшкоў, у якіх выцягвалі пароду на паверхню. Шахты асвятляліся вогнішчамі, паходнямі або лучынай.

У адной расчышчанай шахце археолагі натрапілі нават на сляды некаторай механізацыі. Было знойдзена карыта з плоскім дном i высокай тарцовай сценкай; супрацьлеглая сценка, наадварот, была ніжэйшая i завостраная, з адтулінай для прывязвання вяроўкі. Ля ўваходу ў шахту знаходзіўся трохспіцавы драўляны калаўрот. Вяроўку накручвалі на калаўрот i так выцягвалі ў карыце па нахільнай шахце медную руду.

Высокага ўзроўню дасягнула i «тэхніка бяспекі» ў шахтах. Найбольш простыя мацаванні — дошкі пад столлю выпрацоўкі, падпёртыя бярвеннем, якое ніжнім канцом упіралася ў спецыяльныя паглыбленні ў падлозе. У больш небяспечных мясцінах сцены i столь спрэс умацоўваліся дошкамі. Калі штрэк выходзіў на ваданосны пласт i шахце пагражала затапленне, будавалі з дошак плаціны, канапацілі ix мохам i нават шматкамі старой вопраткі.

I ўсё ж часам у шахтах здараліся няшчасці. Бадай, самы трагічны выпадак у гісторыі старажытнай горназдабываючай справы, вядомы археолагам, здарыўся ў адной з шахтаў Іспаніі, дзе ў час абвалу было засыпана 16 чалавек.

Руду, здабытую ў шахтах, раздраблялі i расціралі на парашок. Парашок прамывалі, каб аддзяліць пустую пароду, а затым у спецыяльных печах выплаўлялі з яе медзь. Найбольш дасканалыя печы складалі з камянёў i абмазвалі глінай. На ix дне рабілі талеркападобнае паглыбленне, у сценцы — паддувала. Вугаль i медную руду ў печ закладвалі пластамі. У такім прыстасаванні можна было даводзіць тэмпературу да 1000°С, дастатковую, каб з руды пачала выплаўляцца медзь. Метал сцякаў у паглыбленні на дне печы i застываў там у выглядзе бліна. Затым сценка печы разбіралася i злітак даставалі.

Сустракаліся плавільныя печы i ў выглядзе выкапаных у зямлі грушападобных ямаў з абмазанымі глінай сценамі, у якія паветра падавалася, напэўна, з дапамогай скураных мяшкоў праз спецыяльныя адтуліны.

Медныя прылады працы былі недасканалымі i мала чым лепшымі за каменныя. Асноўны ix недахоп — мяккасць. Да таго ж медзь плавіцца пры адносна высокай тэмпературы, якой на звычайным вогнішчы было цяжка дасягнуць. I толькі бронза адкрыла шырокую дарогу для металічных прыладаў працы.