Читать «Бронзавы век нa тэpытopыі Беларусі» онлайн - страница 3

У познім неаліце (неаліт — новы каменны век), калі першабытны чалавек выбраў лепшыя запасы крэменю на паверхні, ён перайшоў да шахтавай распрацоўкі крэменяносных радовішчаў крэйды ў зямной глыбіні. Так i ў новую эпоху, у бронзавым веку, сабраўшы ў вядомых мясцінах самародную медзь i медную руду, якая залягала на паверхні, чалавек пачаў здабываць ix у нетрах горных парод, тэта значыць перайшоў да шахтавага спосабу.

На Паўночным Каўказе ў вярхоўях ракі Вялікі Зелянчук выяўлена медзездабываючая шахта бронзавага веку, якая прабівала горную пароду i дакладна трапляла на жылу сярністай меднай руды. У той жа час пры вывучэнні іншых старажытных выпрацовак бачна, што многія з ix закладваліся наўздагад i не заўсёды давалі патрэбны вынік: пошукі медных руд часам вяліся спосабам «спроб i памылак».

Сёння для пошукаў карысных выкапняў ужываюцца складаныя прыборы, у тым ліку ўстаноўленыя i на штучных спадарожніках Зямлі, выкарыстоўваюцца метады геафізічных назіранняў, прабіваюцца глыбокія пошукавыя свідравіны. Зразумела, што чалавеку бронзавага веку ўсе гэтыя спосабы былі недаступныя. Спачатку ён проста збіраў у горнай мясцовасці, там, дзе пароды былі перамыты рэкамі i горнымі патокамі, выветраны або выходзілі на паверхню ў месцах трэшчын i разломаў, канкрэцыі самароднай медзі. З вопыту i назіранняў нашы продкі пазней пачалі выяўляць выхады выкапнёвых пакладаў па колеру вокіслаў — чырванавата-зялёнаму i зеленавата-чорнаму. А пад налётам вокіслаў, калі ix счысціць, адкрываўся знаёмы i жаданы для вока старажытнага горназдабытчыка чырвоны колер медзі.

Натуралькыя россыпы самароднай медзі сведчылі, што недзе побач знаходзяцца яе некранутыя скопішчы. Пра наяўнасць медных руд гаварылі пытліваму горназдабытчыку i характар расліннасці — нізкарослы, як бы высыхаючы лес, дробная трава, асаблівыя віды раслін, якія, наадварот, лепш развіваліся побач з меднымі пакладамі i ix вокісламі. Магчыма, ужо ў бронзавым веку было заўважана, што над медзяноснымі жыламі хутчэй таюць іней i снег.

Многія іншыя адзнакі, веды пра якія назапашваліся на працягу многіх пакаленняў, дапамагалі чалавеку бронзавага веку ў яго пошуках неабходнай сыравіны.

На тэрыторыі СССР буйныя цэнтры здабычы медзі існавалі на Каўказе, Урале, Алтаі, вядомы паклады медзяносных парод у Прыкарпацці, Данбасе, на Сярэдняй Волзе i ў іншых мясцінах. Былі медзездабываючыя шахты на Пірэнейскім паўвостраве, у Францыі, Англіі, у Цэнтральнай Еўропе.

На старажытных распрацоўках практыкаваліся ўжо вядомыя раней спосабы, якія выкарыстоўваліся i пры шахтавай здабычы крэменю. Тыя ж самыя, што i раней, былі i гарняцкія інструменты — рогавыя кайлы, кліны. Пазней рогавыя прылады сталі замяняцца масіўнымі каменнымі молатамі, завостраныя канцы якіх служылі i як кіркі. З цягам часу сталі рабіць спецыяльныя гарняцкія металічныя інструменты (медныя, а затым бронзавыя) — кіркі, кувалды. Праўда, па-ранейшаму для раздраблення здабытай руды часам ужываліся i каменныя молаты.