Читать «Станаўленне польскамоўнай паэзіі ў полілінгвістычнай літаратуры Беларусі эпохі Рэнесансу» онлайн - страница 19

Сяргей Кавалёў

Tu obaczcie, jeśliże i wam to nie szkodzi,

Iż wam do spólnej zgody jeszcze nie przychodzi,

Że tak jeden przed drugiem buja, chce mieć górę,

Więc temu ogon, a sam całą bierze skórę...

(Rozmowa Polaka 1890: 53)

Працытаваныя вышэй радкі сведчаць пра паступовы адыход аўтара ад першапачатковай пазіцыі бясстраснага суддзі-міратворцы, які аднолькава ставіцца і да Паляка, і да Ліцвіна. Не цяжка здагадацца, што менавіта Паляк бярэ сабе цэлую скуру, а Ліцвіну пакідае хвост. Аўтар адмаўляецца ад ролі суддзі, каб прамаўляць як пракурор і абвінавачваць Паляка. Апошні ж для А. Валяна – гэта не толькі персанаж з кнігі А. Ратундуса, не толькі абстрактны грамадзянін Кароны Польскай, але таксама надзвычай канкрэтны Ажахоўскі, які сваімі недарэчнымі сачыненнямі замінае народам дзвюх краін ісці па дарозе да згоды і ўзаемнай павагі:

Wiedzie Polak z niewolą hańbę na Litwina

A za cnego matki swej niechce go mieć syna,

Pisze o nim Quincunxy i dziwny wymysły,

Które tak z płochej głowy nierozmyślnie wyszły.

(Rozmowa Polaka 1890: 54)

Выказваючы свае адносіны да “Quincunx-a...”, А. Валян неўзабаве пераходзіць ад гарачага абурэння кнігай да з’едлівага сарказму ў адрас самога аўтара. Дыпламат і філосаф па натуры, А. Валян разумеў, што абвінавачванне ўсіх ва ўсім не мае сэнсу, што ў вершы, адрасаваным не толькі да чытачоў-літвінаў, але ў першую чаргу да чытачоў-палякаў, трэба шукаць шляхі да паразумення з апошнімі, і таму наўмысна акцэнтаваў увагу на несупадзенні поглядаў С. Ажахоўскага з поглядамі ўсяго польскага грамадства, выказваў спадзяванне, што самі палякі скептычна ставяцца да аўтара “Quincunx-a” і не прымаюць ягоных ідэй усур’ёз. А. Валян меў падставы так меркаваць: на памяці палякаў былі нядаўнія выступленні С. Ажахоўскага супраць папы рымскага Паўла IV, прымаса Уханьскага, пісьменніка-гуманіста А. Фрыча-Маджэўскага, ды і сам лад жыцця жанатага ксяндза (!) і аматара моцных напояў не выклікаў пашаны ў грамадстве.

Негатыўная ацэнка “Quincunx-a” непасрэдна пераходзіць у пазітыўную ацэнку “Размовы Паляка з Ліцвінам”, А. Валян ганарыцца годным адказам ліцвінаў на выпады С. Ажахоўскага:

Aleć mu z Litwy słuszną tu odpowiedz dano,

Aby tym snadniej, jaka to plotka, poznano.

Pozna, że sylogizmy w Litwie rozumieją,

I z błazna, gdy mędruje, dobrze się naśmieją;

Obaczy, jaki ma błąd w swych propozycyjach,

A zatym znakomity falsz i w swych konkluzyjach,

Bo tu prawdziwiej, co jest wolność wystawiono

A ją własnościami jej pięknie ozdobiono.

Która, Boże daj, aby wam zasmakowala,

Żeby swawola miasto niej nie panowała...

(Rozmowa Polaka 1890: 54)

Свой паэтычны твор А. Валян заканчвае перасцярогай палякаў і ліцвінаў ад сваволі ды распусты, якія не адно каралеўства загубілі (зноў алюзія да ідэй С. Ажахоўскага): не варта шляхецкую сваволю і анархію выдаваць за ўзор свабоды і дэмакратыі. Сапраўдная свабода спрыяе ўзмацненню дзяржавы, анархія ж прыводзіць да заняпаду, безабароннасці перад ворагамі і ўрэшце – да палітычнага небыцця.