Читать «Пад знакамі Арла й Пагоні» онлайн - страница 26

Неблагі паэт, аўтар надрукаванай у Лёндане ў 1853 годзе беларускай рамантычнай баляды Нячысьцік, зацікавіў нас найперш менавіта спробаю скласьці даведнік літаратуры Белай Русі. І зноў мусім зважаць, каб не дапусьціць непаразуменьня ў трактоўцы Рыпінскага. Гэты віцебскі шляхціч глядзеў на Беларусь як на правінцыю Польшчы, а на беларускую мову — як на дыялект польскай. Яму й ня сьнілася, што ў наступнае стагодзьдзе палічаць яго пісьменьнікам новага народу! Гэта ня ёсьць спэцыфіка толькі нашая; зусім гэтаксама, напрыклад, зь першапачаткамі сучаснай летувіскай пісьмовасьці, у якой знакаміты ўзор паэзіі пакінуў пасьля сябе жмудзінскі паляк Антон Бараноўскі (званы Антанас Баранаўскас). Так і ў латышоў, і ў фінаў, ці — у рэшце рэшт — і ў саміх расейцаў, якім смак літаратурнай творчасьці прышчапіў Сімяон Полацкі, іначай: Самуіл Пятроўскі-Cітняновіч.

У 1883 годзе, закапаўшыся ў маёнтку Строганы, Аляксандар Рыпінскі так пісаў пра свае пляны гісторыка-краёвай літаратуры: „Вось алфавітны сьпісак гэтых польскіх пісьменьнікаў, якія — альбо нарадзіліся на Белай Русі, або таксама пісалі пра яе на абедзьвюх мовах нашай правінцыі, як польскай, так і русінскай...” Далічыўся ён 55 прозьвішчаў, у іх ліку й Францішка Скарыны ці царкоўнага прапаведніка Сьцяпана Зізанія, але, на дзіва, не знаходзім у тым пераліку ні Адама Міцкевіча, ні Яна Чачота...

Польска-беларускія пісьменьнікі, што зьявіліся ў эпоху рамантызму ды ў час паўстаньняў, спачуваючы селяніну, ачалавечваючы яго, заснавалі фундамэнт пад непрадчуваную імі яшчэ Беларусь: надалі яе мове мастацкі бляск, падрыхтавалі грунт пад культурны росквіт, які завяршыўся фармаваньнем нацыі й дзяржавы. Такое аб’ектыўнае значэньне іх, здавалася б, малаважнай у тыя гады працы. Гэта свайго роду іронія лёсу: запрацавалі яны на прапажу панства, а думалі ж пра гармонію паміж палацамі й курнымі хатамі.