Не люблю я места (па-расейску — горад).Надта там цяснота і вялікі сморад.А паноў як маку ды серад гароду,Апроч таго, пропасць рознага народу!Наш брат як увойдзе, — сам сябе баіцца:Ці ісці без шапкі, ці гдзе пакланіцца?Дык надта ж і стыдна, каб не памыліцца:Пакланіцца немцу ці якому жыду!Няхай яго сточа — набярэшся стыду;Няхай лепей з дому я той дзень не выйду.А пазнаць жа трудна як жыда, як немца,Як пана якога ці там чужаземца.А што жыд да немец — дзеці аднэй маткі:І мова падобна, і адны ухваткі.І абодва ласы на чужую працу,І, мусіць, абодва ядуць з кроўю мацу!Абодва абдураць, абдзяруць як ліпку,Адбяруць і сошку за бітую скрыпку.Пан наш нябожчык (няхай яму свеця),Як умёр, ці чварта вёсна то, ці трэця.Як яго скруцілі, чыста абадралі,Глядзіць — будзе кепска, што тут рабіць далей?Ўсё пусціў арэндай; найперш пусціў жыда,У млыне сеў немец — якаясьць абрыда, —Граўшы па дарогах, прыйшоў з-за граніцы,Прынёс толькі торбу і ў ёй дзве скрыпіцы.Двор купіў хтось рускі так як за дурніцу,Пан зышоў далёка кудысь за граніцу!Жыд зараз убіўся у рускага ў ласку:Штодзень ходзе ў лесе ад самага браску…От ходзіць ён гэта да ўсё дубы ліча,Як трэба, і грошы рускаму пазыча.А як аблічыўся ды дубы абмераў, —У восені выгнаў з тысячу сякераў, —Счысціў пушчу чыста, за пасекі ўзяўся,Як кабан, раз'еўся ды, як пан, зазнаўся,Гавора па-руску і з рускім гуляе,Разам ляжа, ўстане і ўсім упраўляе!Рускі сабе ездзе, не ў дому ніколі,Немец усё меле ды ходзе па полі.Наеўшыся мяса, півам запівае,У свята ж на скрыпцы, аж пішчыць, іграе.Здаецца б, нічога? калі хто не ведае,Але пачакаўшы, дык выйшла камедыя.Жыд купіў у месце сабе камяніцу,Глядзім — і наш рускі кінуўсь за граніцу:Пакінуў і жонку, адрокся і дзеці;З'явіўся пан новы (гэта ужо трэці)…А які б то пан той?.. Ну, ці хто павера?..Гэты ж самы немец! каб яго халера!От цяпер згадай ты — хто кім калі стане?Аб пану ні весці, ні слыху, нізвання,Жыд панам зрабіўся, немец яшчэ большы,А мужык быў голы, цяпер яшчэ гольшы!Так і на гародзе: лебяда, крапіва, —Толькі вырві рэпу, — дык зарастуць жыва,Так як чорт насее! Ото ж так і людзе:Тутэйшы загіне, дык вораг прыбудзе!
Думка
Чагось мне маркотна, на плач забірае:Мусіць, душа чуе якоесьці гораЦі штосьці зрабілась… што? Хто яго знае:Ці град жыта выб'е, ці згіне абора,Ці ураднік загнявіцца, пагоне падводу,Ці знайдуць у лесе крадзену калоду?Ці сын умрэ, што маскалём служыць,Ці той, у Мэрыку падаўся, ды тужыць?..От так цяжка, здаецца, каб грэху не баяўся б,Ці ў пятлю палез бы, ці ў ваду схаваўся б!Летась мне было так — і валы прапалі,Свінні бульбу з'елі, гарод пакапалі,Нябожчыца матка чыста захварэла,І дзядзькава хата з каміном згарэла;Сукна не звалілі — хадзіў без сярмягі,А тут і без хлеба… прападаў ад смагі!Хоць бы прандзэй стала, што ўжо стацца мусе,Каб так не цягнула за сэрца, як ліна;Бедаваць не перша, я і не баюся:Няхай усё згіне, дык душа ж не гліна?Тагды б ужо ведаў, як і ратавацца,Ці там ад няшчасця, ці з людской напасці,Ці сядзець у хаце, ці куды падацца,Ці, злажыўшы рукі, навекі прапасці!..Ды што ж мне такога, чаго мне журыцца?У мяне не будзе, — знайдуць людзі хлеба;На бяду мне плюнуць, Богу памаліцца,Да слушнага часу дажыву як трэба!Вун стаіць бярозка тут ля самай хаткі,Косы папусціла… плача, кажуць людзе,А мне так здаецца, што ёй анігадкі:Што было — не помне, не ўзнае, што будзе.А можа ж, і помне, як то я калісьці,Быўшы малым хлопцам, лазіў, калыхаўся.Яна была гібка, болей было лісці…І я дзісь не мог бы, як тагды спінаўся.Чаго ж мне маркотна? Ты ж скажы, бярозка,Маўчыш, як нямая, і сама смутная!..Мусіць-такі праўда — гэта яе слёзка,Што кажуць другія — капля расяная.Мне жаль і бярозкі, чаго ж яна плача,Калі ужо долі не пераінача?Не тужы, бярозка, свет з намі не згіне,Вецер як павее, шышачкі раскіне;Хоць бы ты засохла — вырасце вас болей…Перастанем плакаць мы над сваёй доляй!Якось яно будзе, дажывём да дошкі,Хоць лепей, хоць горай, абы не так трошкі!Шышачкі раскіне, як параскідалаМаіх шэсць сыночкаў — здаецца, ці мала?Усе разышліся! — Адзін у наборы,Адзін пайшоў прочкі, за чорныя моры,Адзін за Дунаем саўсім асядліўся,Адзін у Сібіры — з старшынёй пабіўся;Пяты на пісарстве гдзесь у Патарбурку,Кінулі у хаце вот крывога Юрку!..Ну ды рана-позна, тыкі мне здаецца,Кожны занудзіцца, да дому прыб'ецца…Паглядзець, як людзі ў бядзе сабе радзяць,Абсядуцца ў дому і лад заправадзяць.
