Читать «Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак» онлайн - страница 43

— Так, калі вам не цяжка.

— Не, мне цяжка маўчаць. Піце ж чай. Ці задужа моцны?

Чай сапраўды быў як піва, але я выпіў шклянку. У гэты час паказаўся кандуктар. Ён правёў яго моўчкі злоснымі вачыма і пачаў толькі тады, калі той пайшоў.

III

— Ну, дык я раскажу вам... Але вы сапраўды хочаце?

Я паўтарыў, што вельмі хачу. Ён памаўчаў, пацёр рукамі твар і пачаў:

— Калі расказваць, то трэба расказаць усё ад пачатку: трэба расказаць, як і чаго я ажаніўся і які я быў да жаніцьбы.

Жыў я да жаніцьбы, як жывуць усе, гэта значыць, у нашым асяроддзі. Я памешчык і кандыдат універсітэта і быў маршалкам. Жыў да жаніцьбы, як усе жывуць, гэта значыць, распусна, і, як усе людзі нашага асяроддзя, жывучы распусна, быў упэўнены, што я жыву як трэба. Пра сябе я думаў, што я мілёнак, што я зусім маральны чалавек. Я не быў спакуснік, не меў ненатуральных густаў, не рабіў з гэтага галоўнай мэты жыцця, як гэта рабілі многія мае равеснікі, а аддаваўся распусце паважна, прыстойна, для здароўя. Я пазбягаў тых жанчын, якія нараджэннем дзіцяці або прыхільнасцю маглі б звязаць мяне. Зрэшты, магчыма і дзеці былі і прыхільнасць была, але я рабіў, як быццам іх не было. I вось гэта я лічыў не толькі маральным, але я ганарыўся гэтым.

Ён спыніўся, азваўся сваім гукам, як ён рабіў заўсёды, калі да яго прыходзіла, відаць, новая думка.

— А ў гэтым якраз галоўная поскудзь,— выгукнуў ён.— Распуста ж не ў чымсьці фізічным, бо ніякая агіднасць фізічная не распуста; а распуста, сапраўдная распуста менавіта ў вызваленні сябе ад маральных адносін да жанчыны, з якою ўваходзіш у фізічную сувязь. А гэта вызваленне я і ставіў сабе ў заслугу. Памятаю, як я пакутаваў аднойчы, калі не паспеў заплаціць жанчыне, якая, відаць, пакахаўшы мяне, аддалася мне. Я супакоіўся толькі тады, калі паслаў ёй грошы і гэтым паказаў, што я маральна нічым не лічу сябе звязаным з ёю. Вы не ківайце галавою, як быццам вы згодны са мною,— раптам крыкнуў ён на мяне.— Я ведаю гэтую штуку. Вы ўсе, і вы, вы, у лепшым выпадку, калі вы не рэдкае выключэнне, вы тых жа поглядаў, якіх і я быў. Але ўсё роўна, вы даруйце мне,— гаварыў ён далей,— справа ж у тым, што гэта жахліва, жахліва, жахліва!

— Што жахліва? — спытаў я.

— Тая бездань памылак, у якое мы жывем адносна жанчын і адносін да іх. Так, так, не магу спакойна гаварыць пра гэта, і не таму, што са мною здарыўся гэты эпізод, як ён казаў, а таму, што з тае пары, як здарыўся са мною гэты эпізод, у мяне адкрыліся вочы, і я ўбачыў усё зусім у іншым святле. Усё навыварат, усё навыварат!..

Ён закурыў папяроску і, узлакаціўшыся на свае калені, пачаў гаварыць.

У мораку мне не відаць было ягонага твару, толькі чуваць быў праз вагонны бразгат яго паважны і прыемны голас.

IV

— Так, так, толькі перамучыўшыся, як я перамучыўся, толькі дзякуючы гэтаму я зразумеў, дзе корань усяго, зразумеў, што павінна быць, і таму ўбачыў увесь жах таго, што ёсць.

Дык паглядзіце, калі ласка, як і калі пачалося тое, што прывяло мяне да майго эпізоду. Пачалося гэта тады, калі мне было шаснаццаць гадоў. Здарылася гэта, калі я быў яшчэ ў гімназіі, а брат мой старэйшы быў студэнтам першага курса. Я не спазнаў яшчэ жанчын, але я, як і ўсе няшчасныя дзеці нашага асяроддзя, ужо не быў наіўны хлопчык: ужо другі год я быў разбэшчаны хлапчукамі; ужо жанчына не якая-небудзь, а жанчына, як штосьці салодкае, жанчына, любая жанчына, яе голае цела ўжо мучыла мяне. Адасабленні мае былі нячыстыя. Я пакутаваў, як пакутуюць 0,99 нашых хлопчыкаў. Я жахаўся, я мучыўся, я маліўся і падаў. Я ўжо быў разбэшчаны ў душы і ў сапраўднасці, аднак апошні крок яшчэ не быў зроблены мною. Я гінуў адзін, але яшчэ не накладаў рук на іншую чалавечую істоту. I вось таварыш брата, студэнт, весялун, як кажуць, добры хлапчына, а больш дакладна, самы вялікі мярзотнік, які навучыў нас і піць і ў карты гуляць, угаварыў пасля папойкі ехаць туды. Мы паехалі. Брат таксама яшчэ быў цнатлівы і паў у тую ж ноч. I я, пятнаццацігадовы хлапчук, апаганіў сябе самога і садзейнічаў таму, што апаганіў і жанчыну, зусім не разумеючы таго, што я рабіў. Я ні ад кога ад старэйшых не чуў, каб тое, што я рабіў, было брыдка. Ды і цяпер ніхто не пачуе. Праўда, аб гэтым ёсць у запаведзі, але ж запаведзі патрэбны для таго толькі, каб адказваць на экзамене бацюшку, ды і то не дужа патрэбны, зусім не так, як запаведзь аб ужыванні ut ва ўмоўных сказах.