Читать «Дзікі голуб: апавяданні» онлайн - страница 87

Было ўсё тое самае тут, у Азярышчы: сівая асака за грэбляю на лавах, цёмныя кусты ялаўцу, дзе, пэўна, жаласна ціўкалі, гайдаючыся на маладых жаўтлявых вяршках, шэрыя, з шылаватымі хвастамі янчыкі, стаяла асаднікава хата з белым атынкованым шчытом, смуга засцілала лес, нізкі і цёмны перад грудамі, дзе сыходзілася неба з зямлёю. Быў той самы свет, толькі не было дзедавай хаты.

— Ах, божа! — маці ўспляснула патрэсканымі чорнымі, што ўжо не адмываліся, рукамі — дзіва, каторы дзень палола грады — і пайшла подбегам.

— А-я-ёй, а божачка мой! — заенчыла яна, падыходзячы да пажарышча.

Каля чырвонага пляскатага каменя, што раскалоўся ад агню, ляжала нешта чорнае, абгаранае, рыхтык корч. Я не пазнаў, я дагадаўся, што гэта дзед. Ён ляжаў дагары, скурчыўшы ў каленях чорныя, як асмалкі, ногі. Скурчаныя былі і рукі, на іх яшчэ целяпалася сатлелая, як трут, адзежа. Я не мог глядзець, баяўся, і пайшоў туды, дзе было гумно. На пажырышчы стаяла чорная, з пагібаным і расколатым колам, абгарэлая, ужо без карыта, сячкарня. Трашчалі, астываючы, асмалкі — усё, што асталося ад сцен, лат і крокваў. Нада мною, над пажарышчам шмыгала, цвіркаючы, ластаўка. На прыгуменні сядзеў і, падняўшы галаву, цікаваў на яе Мар’ян.

— А татачка мой! А што зрабілася, а што ўчынілася, што цябе няма! — маці стаяла каля расколатага каменя, паднімала і, успляснуўшы, апускала рукі.

Я падбег на балотца і выгнаў з капусты дзедаву карову. Каля таго месца, дзе была ўкапана бочка, з якое дзед браў ваду, чарнела даўжынёю можа на метр і глыбінёю па калена выбітая снарадам яма. Я пастаяў над берагам, баючыся ступіць у яму, і пагнаў з балотца карову: бакі ў яе былі круглыя — карову спушыла ад капусты.

Маці падышла сюды, выціраючы рукою мокрыя вочы:

— А дзе ж знайсці саломы, каб скруціць перавясла? Трэба перавязаць жывот карове — гэта ж памагае...

Маці трохі супакоілася, але потым, калі мы ўжо адагналіся ад дзедавага хутара, зноў з плачам сказала:

— А бацькі во — німашука...

Бацька знайшоўся на трэці дзень: нехта наказаў у вёску, што яго бачылі ў мястэчку — там немцы зрабілі з калючага дроту загарад і трымаюць арыштаваных людзей. Мы пачалі збіраць яму падаянку: маці збегала да цёткі Ядвісі і пазычыла бохан хлеба і паўапольца з’ялчалага жоўтага сала.

А дзеда хавалі назаўтра. Хавалі разам з Лявосяй у адной яме, каля крыжа перад вёскаю: Лявосю ў труне, а дзеда ў вялікай, збітай з негаблёваных дошчак скрыні. Дзеда ў труну не было як пакласці і не было як апрануць — яго накрылі прасцірадлам.

Да крыжа потым, чуючы нябожчыкаў, збягаліся і раўлі нюхаючы зямлю, усе каровы. Спярша раўла і бегла туды, угнуўшы галаву і круцячы рагамі, адна, а потым за ёй усе. Рабілася вусцішна.

Можа, праз месяц ці менш дзеда перавезлі на магілкі. А я ўсё доўга чуў віну перад ім за тыя два злоты, усё шкадаваў, што не вярнуў іх дзеду. Мне і па сённяшні дзень здаецца, што гэта былі яго грошы.