Читать «Беларусы, вас чакае Зямля (Гараватка - 3) (на белорусском языке)» онлайн - страница 151

Вайна, пэўне-ж, да гэтага часу свае законы мела. На гэтай, цi не праклятай Богам, зямлi меч i полымя ўядалiся ў людзей i iхны набытак ад няпамятных часоў. Няма чаго маралiзаваць. Сiла панавала. Спытайся вунь хаця-б дзеда Якуба. Нялёгка было прыгоннаму, цёмнаму, зганьбаванаму народу брацца за косы, вiлы ды нешматлiкiя стрэльбы супраць суцэльнае маскоўскае навалы, што затапiла бацькаўшчыну. Але й тады людзi, вiдаць, ведалi дзе вораг i як мага рыхтавалiся да нямiнучых бiтваў. Было вiдаць каго бiць. I галоўнае: мелi свайго правадыра, каторы плянаваў, арганiзаваў, каардынаваў сiлы. Былi апаразы й перамогi. Ведалiся ворагаў i прыяцеляў, сваiх i чужых. Калi йшлi мужыкi ў бой, дык iшлi дружна, плячо ў плячо, сьцяною, ня тое, што цяпер.

Узяць хаця-бы й гэну пазьнейшую, як тады здавалася, апошнюю бойню. Як i цяпер, Немцы схапiлiся з Маскалямi. Дашчэнту нiшчылiся ў ваеннай паласе вёскi, а людзi ўцекачамi, далёка ад дому, голадам i iншай трасцай марылiся. Такi ўжо закон вайны. Адылi войска не нападала, як цяпер, на безабаронных жыхароў, не палiла без разбору людзей, ня зьнiшчала да рэшты цяжка нажытага дабра. Нясусьвецiца, што й гаварыць. Полымя шырылася й пагражала суцэльным зьнiшчэньнем. Масква, што бясьперапынна барабанiла пра "вялiкую айчынную", мела мабiлiзаваць усё мiрнае насельнiцтва. Ды ў вачох ненасытнага хiжака не магло быць нiчога "мiрнага", а насамперш людзей. Для ўсiх плянаваўся адзiн кацёл зялеза й масы, пад ведамым сьцягам i пад загадамi падрыхтаваных спэцаў.

Заходнi напасьнiк даў гэтай вайне зусiм дагэтуль нячутую ў гiсторыi функцыю: ачысьцiць "лебэнсраўм" для будучага пасяленьня Немцаў. Антось Дзяркач парознаму выглядаў у вачох хiжакоў, што за ягонную зямлю змагалiся. У вачох адных - маленькая пешка, чалавек без аблiчча, адзiн зь мiлiёнаў, што тварылi масу, якую трэба падпрэгчы ў калясьнiцу "вялiкай айчыннай". У вачох тых з захаду - ён ёсьць лебяда, якую трэба выкаранiць, пакiнуўшы адно даволi на абслугу, каб на паноў новых дабра ўсялякага прыдбалi. А паны гэны пасьля вялiкай перамогi над Маскалямi, засядуць тут на панаваньне вечнае. Тое, што на гэтай гаротнай зямлi ад веку жылi й трывалi яго, Антосевы, продкi ня мела нiякае вагi нi для аднаго нi для другога хiжака. Карэньне падразалi й раней, але мiлiёны Антосяў зноў атожалкамi прырасталi, буйнелi, трывалi. Ды цi вытрымаюць, цi перажывуць гэту апошнюю пошасьць? Як прыжывеш у пустынi? I цi пакiнуць якiя атожалкi, каб зноў укаранiцца?

Людзi людзьмi. Напалоханыя, зьбянтэжаныя ценi па кутах. Спадзявалiся, што iх не зачэпяць, што ўдасца неяк наводля таго "нiхай хоць чорт пануiць, абы жыць можна было". I як можна так думаць, калi ўсё было ясна, адно трэба было ўмець бачыць?