Читать «Анталёгія сучаснага беларускага мысьленьня» онлайн - страница 121

Камэнтар

(Тут прапанавыны толькі пастуляты, якія камэнтуюцца, а іх поўны тэкст зьмешчаны ў часапісе “Адкрытае грамадства” № 1 2001 г. У сеціве http://lib.promedia.minsk.by/data/belorussian/matskevich/prose/belarus/index.htm)

Да выточных пастулятаў пры

АБМЕРКАВАНЬНІ ПЫТАНЬНЯЎ:

— Ці ёсьць альтэрнатыва ўзнаўленьню імпэрыі на постсавецкай прасторы?

— Ці можа Беларусь супраціўляцца ўзнаўленьню імпэрыі?

— Ці магчымая беларуская нацыянальная ідэя?

— Ці можа Беларусь існаваць і квітнець без Расеі?

— Як можна добраўпарадкаваць Беларусь?

1. Уявім, што пытаньні такога кшталту маюць разумнае вырашэньне.

(Ці ўжывальныя філязофія й мэтадалёгія пры абмеркаваньні беларускіх праблем? Або пра беларускія праблемы могуць меркаваць толькі цемрашалы з “абодвух бакоў барыкад”, а разумных меркаваньняў пра Беларусь ня варта прымаць у разьлік. Большасьць беларускіх палітыкаў і інтэлектуалаў павінны быць дыскваліфікаваны ў сваёй дзейнасьці ўжо на этапе разбору гэтага меркаваньня. Канечне, ідэалёгія можа не лічыцца з гэтым меркаваньнем, і таму хай вярзе якую заўгодна лухту. Аўгустын Аўрэлій, Макіявэлі, Гердэр, Кант, Гегель, Маркс, Шпэнглер, Тойнбі, Гумілёў, Вэбэр, Попэр…)

2. Дапусьцім, што будучыня пэўным чынам вызначаецца разумнымі рашэньнямі. (Кіркегар, Гусэрль, Гайдэгер, Попэр, а таксама Жан Кальвін і Марцін Лютэр)

3. Дапусьцім, што разумныя рашэньні роўнавялікія, адны ў большай меры вызначаюць будучыню, іншыя — меншай. (Крытыка плятанізму й гегельянству. Хаця гэта настолькі відавочна, што няма патрэбы спасылацца на клясыкаў. Але гэта відавочна ў дзейнасным, а не ў натуралістычным падыходзе.)

4. Дапусьцім, што мера ўплыву рашэньняў на будучыню хаця й нятоесная іхнай ісьцінасьці й правільнасьці, але ўсё ж ісьцінасьць і правільнасьць рашэньняў зьвязаны зь мерай уплыву на будучыню простай залежнасьцю, а не зваротнай, і гэтая залежнасьць, кажучы мовай статыстыкі, пераканаўчая, а не выпадковая. Іншымі словамі, чым разумнейшае рашэньне, тым у большай меры яно вызначае быдучыню (на неразумныя, паза-разумныя, ірацыянальныя рашэньні й дзеяньні гэтае дапушчэньне не распаўсюджваецца). (Р. Дэкарт, І. Кант, І.Г. Фіхтэ, М. Вэбэр, А.А. Багданаў, К. Попэр, Дж. Сорас, Л. фон Берталянфі й уся традыцыя рацыяналізму.)

5. Дапусьцім, што рашэньнем лічыцца тэкст альбо паведамленьне, якое складаецца як найменш з дзьвюх частак: адна частка ўтрымлівае апісаньне мэт і/або апісаньне й ацэнку тэндэнцый ды працэсаў і/або прагноз наступстваў ці падзеяў; другая — пастаўленыя ў адпаведнасьць са зьместам першай часткі прапановы дзеяньня і/або апісаньне й ацэнку альтэрнатыўных працэсаў і тэндэнцый і/або апісаньне й ацэнку фактараў, што ўзмацняюць або паслабляюць прагназаваныя наступствы.

6. Дапусьцім, што разумнымі лічацца рашэньні, якія зьмяшчаюць разгорнутае лягічнае, тэарытычнае або эмпірычнае абгрунтаваньне прапановаў, дзеяньняў, ацэнак і прагнозаў або ўказваюць на наяўнасьць такіх. (А што яшчэ? Можна ўявіць рашэньні, заснаваныя на адкрыцьці,— лёгіка Бога на аснове рэфлексу — эмпірыка мінулага, або на падставе праграмнага аўтаматызму — зьнешняя лёгіка й тэорыя складальніка праграмы.)