Читать «Абай жолы. 4 кітап» онлайн - страница 297

22. Нелер шашы ағарған, таспиқ тартқан пірлер де зинаға батады.

23. Дүние бір дәрі ғой, тірілердің ақылы болса, өлілерге жыламас болар еді.

24. Қазадан сақтанам деп темір киме, өлім – темірді де жемірер.

26. Заман нығметіне қызмет ететін қатындардан шөлдерде ащы көкпек жеп жүрген түйеқұстар тазарақ.

27. Ей, менің бәденім! Жерге көмілген соң шірігеннен қорықпай-ақ қой.

28. Менде жоқ бір жақсылықпен мақтау айтса, құдайшылыққа ол мені мазақ еткені" (29-бума, 15-16-66.).

Бұл да шексіз оқу-ізденістерінің ішінен кәдеге асқан бір ғана мысал көрінісі, осы сияқты шығарма өзегіне жол тапқан қаншама желі, із-белгілер терең үңілулерге жетелейді. Ақынды шығармада өмірлік-әлеуметтік, философиялық, тарихтық мәселелер туралы толғаныстарға барғызған кезде шығыстың да, батыстың да ақыл-ой қазынасымен еркін сырластырғандай деңгейде көріндірді. Оның шет жағасын дін адамдарымен, олардың білікті, білгір деген өкілдерімен сұхбаттастырып, пікір таластырған кезінде жайып салды.

Жетісуда қызметте жүрген Әбіштің науқастығы жөнінде хабар Абайға жеткенде, қалаға Кәрім Мауқы баласы дегеннің үйіне барып жатады. "Оның науқасы күшейді, нашар халде" – деген телеграмма алғалы одан ұйқы да қашады, тамақ ішуден де қалады. Ақынның осындай халін естіген Жуантаяқ Башпай мен Назарбек деген кісілер қой сойып, жылқының семіз қазысын алып, ол жатқан үйге келеді. Башпай: "Абайжан, біздер бір тағам әкеп едік, басыңызды көтеріп ішуге болар ма екен", – дегенде: "Болады, ақсақал. Сіздер әкелген дәмді жейін. Қане, Башеке, өзіңіз жақсылап, үлкен жапырақтап кесіңіз", – деп, етті жеп бола берген кезде Айтқазы келіп, Мағашқа сегіз рет телеграмма бергенін, бірақ хабар жоқтығын айтады. Абай: "Өледі Әбдірахман, сондықтан оның есі кірмей отыр", – дейді.

Осы Айтқазы Мағаштың бір қысыр ат берген қалыңдығы Болман қызды алып қашып, қашан іс аяғы басылғанша, ел көзіне көрінбей, олай-бұлай кісілерін жұмсап жатады. Дүтбайға барса: "Менің қолымнан келмейді, өзің біл, бірақ Абай түбі тұқымыңды құртпай тынбайды, соған сақ бол" депті. Олардан қайыр болмасын көрген соң кісісін тікелей Абайдың өзіне жібереді, сөйтсе: "Уақтың қызын Көкше алды, менің ақым не", – депті. Қызбен ақылдаса келіп, араға Қаракесек Қазанбай дегенді салады, бірақ ол Абайдың сұрақтарынан жаңылысып, түк те сөз айта алмапты. "Әй, мен Қаракесектің алжыған шалын алған түрімді қара, жаңылысқан екем, айда тарт!" – деп, үйіне барса: "Менің пәленбай мың жылқым бар, малымды үлесем. Жалғыз балам Медеуге өкіл ата болсын, бала боп туыссын, осыған жайы бар ма?" – деген Оразбайдың сәлемін Тасболат Әлпейім әкеліп отыр екен. Тағы бір тапсырмамен барған Мадиярға Абай: "Айтқазының 2800 үйі бар, бір кісі сияқты жігіт ертпесе несі кісі. Мағаштың ағаттығын бір кешсем, сенікін де кешермін. Мына қағазға пәлен сағатқа дейін қол қойғызып әкел, әкелмесең, онан соң мен дүниеде бар болсам да саған жоқпын", – депті. Сондағы айтқаны Шериаздан мен Рақыш, соларға барып қол қойғыздырады.

Оразбай алдымен Абайдың жақындарын, соның ішінде Тәкежанды да шырғалайды. Оның үйіне келіп, түстеніп отырып: "Ыбырай Құнанбайдың баласы емес, қажы халыққа тең болатын, өз басына жинамайтын. Ыбырай осы топқа бармасын, барса бүлік болады", – дейді. Оның түпкі ойын, мақсатын түсінген Тәкежан қарсылық білдірмейді. Абай кештетіп сияз болатын жерге жетсе, Бөкенші, Жігітек, Жаман Тобықты бірыңғай болып, Мырза, Жөкең бірігіп, Көкше жалғыздық қалпында отыр екен. Қызыладыр болысы Әбен орнынан айрылғысы келмейді. Егер ұлықтың алдына кірсе, тіл тауып кетеді деп, Оразбаймен ақылдаса келе қол қимылын істемекке бекінеді. Абай ертеңіне ұлыққа жолықпақ болып отырғанда, сау етіп кіріп келген бір топ кісі сөзге келмей, ондағының бәрін қамшының астына алады. Көкбай қашып шығып, атқа міне шабады, әрең құтылған Кәкітай да оязға хабар айтады. Стражниктер мылтық атқанда ғана барып жанжал тыйылады. "Есімде бары, Әбен мен інісі қамшыларын көтеріп, "аузыңды пәленше етейін, қара төбет, соңымнан қалмай қойдың ғой", – деп, бір-екі салып қалғанын, үстіме біреулердің жығылғанын, жан-жақтан түрткілеп жүргенін білем. Өлмейім деген ойым жоқ еді, ояз айықтырып алды. Есімнен адасыңқырап қалған екем, басып тұншығып қаппын", – дейді. Сонда үстіне жығылғандар көп болыпты, алдымен Жаман Тобықты Софының Уайысы Абайдың үстін бүркеп жата қалыпты, Әбен де Жаман Тобықты, соның ішінде Таз деген аз ата. Қоңыркөкше болысы болып тұрғанда Абай Жиреншені өзінің биі,