Читать «Белорусы: нация Пограничья» онлайн - страница 155

— Жыдоў расстрэльвалі. Веска была Напраснаўка [...] Там адныя жыды жылі [...] Эта жыдоўская была дзярэўня. Каторыя дзяржалі свае магазіны [...] Гэтыя, каторыя былі багатыя, яны зналі, паўцякалі ў Маскву, а бедныя асталіся. I ix тута растралялі. Во як дарога ёсць із Шапялёўкі i на Міхайлавічы. [...] Яны вывелі з дзярэўні ўсіх. I ноччу там ямы выкапалі іўсіх растралялі (жительница д. Маслаки, 1931 г.р., B04M.Mas.KKW/AS).

Зафиксированы отдельные случаи как помощи евреям со стороны местного населения, так и доносов на них. Причины холокоста наши собеседники или не могли определить, или же искали их в поведении и жизненном укладе самих евреев. В частности, отмечалось «своеобразие» трудовой деятельности евреев (торговля) и их высокие умственные способности. Наряду с сочувствием присутствовали критические рассуждения:

— Пачяму яны нацию этую яврейскую хацелі скасаваць, патаму што яны неработалі нікагда [...] Яны ж неработалі нікагда. Яны ўсе спекуліравалі, во, як цяперя, хто што. Бывала ж, прадаецъ адзін магазіньшчык, a эці ўсё, няхто не йдзе. А яны прадавалі, прадавалі, к імусё шлі [...] Так ixхацелі скасуваць савсем, нацию ix (жительница г.п. Ленино, 1917 г.р., B04M.Len.MPM/ NS.OS).

Сочувствие тысячам погибших в устных воспоминаниях переплеталось с обычной крестьянской завистью к более богатым и более умным. Очень возможно, что критика евреев, которая звучала в попытках людей ответить на вопрос о причинах их уничтожения, была только частью прежнего оправдания собственного невмешательства и (чаще всего) молчаливого наблюдения за трагедией холокоста.

Эта трагедия приобрела новые оттенки во время экспедиции в д. Бытень Ивацевичского района Брестской обл. (2006). Бывший партизан, с обидой рассказывал, что спас из местного гетто целую еврейскую семью. А ему за это ничего не заплатили (!?). На реплику, что спасенные, возможно, позднее погибли, рассказал об их гибели, свидетелем которой был:

— Я знаю, дзе яны пагіблі! Толькі гаварыць пра гэта как-та... стыдна... Ix патапілі парцізаны... Быўу нас такой камандзір Гусеў. Адзін, а патом Бабкоў, второй... Бабков лётчык быў. Палучілі указаніе ад генерала Капусты: Сабраць адяўрэяў дзеньгі на танкавую калону. Патаму што ў ix у каждага есць золата... хоць немнога, но есть... Сказаў, не дзеньгі, а сняць всё золата. Ну, яны пробаваліў нашим атрадзе «Савецкая Беларусь»,у «Чапаева» — «Прадстаўляйце золата». — не сдают. [...] ...А тут панадабілася выгнаць літоўцаў, за Піронімам есць такая местнасць — Савічы. Там ізвястковы завод быў. I вот на Савічы пашлі ваяваць нашы. Партызанаў паслалі... А каго напярод? Яўрэяў напярод! Гэтыя два камандзіры — Бабкоў i Гусеў: Яўрэяў напярод!.. Усіх. А яны ж ні плаваць, ні страляць... Мужчыны яшчэ кое как. А тамжа жэншчыны, дзеці... Ix тады многа пагібла. Шчара шырокая там. А Шчару нада перахадзіць, каб патом наступаць. Тыя там страляюць, а тут нада ісці... (житель д. Бытень, 1911 г.рожд.,АС. 2006).