Читать «Белорусы: нация Пограничья» онлайн - страница 152

— Немцы хадзілі па вёсках i глядзелі, ці маеш ты, чым засеяць поле. Калі нехта не меў, то давалі зерне. Але ж дысцыпліна была моцнай! Не тое, што сёння. Нельга было на працу не выйсці. У Шынкаўцах было пасажана шмат бульбы. Немцы загадалі Васілевічам, Каўнянам, іншым ісці капаць бульбу. Усе пайшлі, ніхто не застаўся. A калі б нехта не пайшоў, маглі б да смерці забіць (жительница д. Василевичи, 1920 г.р., АС.2002);

— Нямецкі парадак? Дарогі не было, гразна было. Ён пройдзе, скажа, каб ад двара канаўку пракапалі, то прайці нельзя было, лужы (жительница д. Машкова, 1922 г.р., АС.2004);

— «Нямецкі парадак» — гэта парадак моцны. Напрыклад, гаспадар мае каня. Калі немец убачыць, што конь ці карова мокрыя або конь не падкуты, або таблічка на возе (прозвішча i веска) адсутнічае, то добра дасць «абрахамам» (кнутом — А.С.). Можа быць i штраф. Трэба глядзець, каб конь быў чыстым. Хадзілі немцы з солтысам па хлявах, глядзелі, які парадак, як конь стаіць, як карова (житель д. Селивановцы, 1922 г.р., АС.2002);

— У ix парадак строгі быў, не тронь нічога, будзіць валяцца ні тронь, а не, дык цябе растраляюць. A самі забяруць тады. Нічога не бяры, нікому не дары нічога. Парадкі ў ix былі будзь здароў, жалезныя (жительница д. Маслаки, 1918 г.р., B04M.Mas.AMM/PK.NP).

— «Нямецкі парадак» быў жорсткі. Гарэлку, напрыклад, гнаць не давалі i піць не дазвалялі. П'яных на вуліцы білі так, што больш не пілі. A калі лавілі тых, хто гнаў гарэлку, то саджалі ў гарадзенскую турму, i мала хто адтуль выйшаў. Лічаныя людзі рызыкавалі гнаць гарэлку. Гэта цяпер людзі распіліся. Так, некаторыя старэйшыя людзі гавораць: «Немца на вас трэба». Была дысцыпліна! Чысціню яны любілі вельмі... Немцы глядзелі, калі бедныя i жьівуць не вельмі чыста i акуратна, то адразу адпраўлялі ў Германію. Бедныя ж часта лянівымі былі. Моцных гаспадароў не краналі (жительница д. Запурье, 1928 г.р., АС.2003).

— «Нямецкі парадах»? Kani ты ix не чапаеш, то i цябе не зачэпяцъ, a калі на немцаў ідзеш, то ўбяруць сразу. Пасодзяць у машыны, завязуць i заб'юць у Горках (жительница д. Машкова, 1934 г.р., АС.2004).

Довольно часто «немецкий порядок» объяснялся требованиями к культуре быта, труда и поведению:

— Немцы хадзілі na хатах, na дварах, глядзелі, каб чиста было. Парадак быў... Немцы сачылі за гэтым (жительница д. Старая Руда, 1919 г.р., АС.2003);

— Немцам трэба было сдаваць малако i мяса. Самі маглі есці мяса толькі калі хаваліся. Кожны месяц здавалі 10 кг мукі з души. Дысцыпліна была не такая, як сёння. Мужыкі выганяць гарэлкі, вып'юць i ціха ідуць да хаты. Ніхто не выступаў так, як сёння (житель д. Поречье, 1923 г.р., АС.2003).

Частые упоминания дисциплины и порядка, будто бы характерные для немецкой оккупационной политики, нередко были вызваны реакцией старшего поколения на то состояние распада и кризиса, которое переживает современная белорусская деревня. Не случайно, рассуждая о «немецком порядке», почти всегда респонденты сравнивали ситуацию оккупации с сегодняшним днем. Обычно это сравнение было не в пользу современности. При этом даже ужасы войны отходили на «второй план».