* * *А ты ж і не ведаеш, ма,што з табой адбылося,Не ведаеш нават,Што ўсё,з чым зжывалася ты, чым жыла,ад цябе адцялося...Што раптам пайшлі ад цябеўсе дарогі твае і сцяжыны,Пакінулі ўсе —Па пяклівай расе,па іржэўніку,па ажавінні.Што ўраз адступіліся і ад каленак тваіх,і ад рук тваіх грады,Адпрэчыўся кветнік,І нават над ранішнім полымем печытвая ўжо не ўлада.Не ўлада, не ўлада твая ўжоані над дзяжою, ані над дайнічкай.Навек, незваротнаПайшлі ад цябе ўжоі смага твая,і крынічка.Сышлі і піліпаўкі ўсе твае,мама,і спасы,А ты і не знаеш,Што цэлага свету знянацку не стала ў цябеўжо.Ні свету, ні часу...А ў тым, незамглёна далёкім,пад вернай аховайЛюбові і смуткуНявыказна велічна, ціхаў дуброве перадвечаровай.Разгалыя кроны варожацьзмярканню ў задуме ўрачыстай.Узнёсла. Харальна.Між бурага лісту яшчэ так багатазялёнага лісту.Яшчэ нам ні разу не снілісявойны нейтронныя. ПоўнімМяхі жалудамі.Яшчэ мы адзіна пра тое, што перад вачыма,і помнім:Вунь тата, вунь мама.А вунь і мы, дзеці. Заўзята збіраемБурштын жалудовы.І тата лагодна ўсміхаецца маме.І мама жывая...VII. 1982—IV. 1983
ТРЫ КАЛАСКІ ЛЮБОВІ І СМУТКУ
Трыпціх
1Вось і ўсё. І за Вечнаю Брамаю весніцы,За якімі душа ўмела ў сонцы пабыць...Прымірыцца...Не прагнуць таго, што не здзейсніцца.Засяродзіцца: што тут шчэ змога рабіць?Не ўціхай толькі, памяць мая здрасаваная.Прытаўчу, прытапчу безнадзей гадаўё...Свецяць, мамачка, рукі Твае спрацаваныя.Мама, свеціць трывушчае сэрца Тваё...2А па начах ляцяць, як зёрны, знічкі.Ссаламянела месяца брыво.Гай амаўкае, слухае крынічку,Якая зноў спявае пра жніво.Жніво, жніво!Высокая часінаЦяжкой натомы рук і свята душ,Ганараванне кожнай каласіны, —Цяпер яе ніякі глум не руш!Яна як чалавек, прайшла ўсё пекла, —Жывою выйшла з павадку яна,Яе і падмароззе не падсекла,І суш яна змагла, і перуна!І вось цяпер, на палявым улонні,Каб кожны працаунік быў сыты,кабЛагоднеў свет —у шчырыя далоніСтакроць вяртае жыццяносны скарб.А па начах спадаюць долу знічкі.Усё празрысцей робіцца ў садах.Да ранку чуцен голас той крынічкі,Дзе з даўніх даўняў спеўная вада.Ой, лета, лета, лецейка,Даспела ў полі жыцейка.Прасіў каласочак дзявочак:— Сажніце мяне ў снапочак!Бо я ўжо ў полі набыўся,Буйнага ветру начуўся,Дробнага дошчу напіўся.А мне ўжо ў полі няміла,Сонейка тварык спаліла,Дык я паляжу ў стадолеІ зноў пабягу у поле...А промні сонца ад расы абудзяцьПшаніцу, жыта, ячмяні, аўсы —І ў шчыравалыіым, у маторным гудзеЗнябудзецца мінуўшчына зусім.Хай знебываецца, хай прападае —Каму маркот бясхлебіцы шкада?!Пяе крынічка, ды не дападаеДа мітуслівыхспеўная вада...Ты нам даруй, матуля, тваім дзецям,Што мы не ля магілы ў гэты час,Што да паўночы з шызага дасвеццяНе адпускае хлебны клопат нас...Даруй, хоць так было яно адвеку,Заўжды вялося гэтак на зямлі,Што трэба дбаць пра поўныя засекі, —Не ўсім пра мёртвых думаць ёсць калі...Жывым — жывое?Што ж, жывым — жывое.Тут, можа, й мудрасць людскага быцця,Што раны нашы мы ў турботах гоім,Каб мела наша спадчына працяг.А ці ж яна адзіна ў хлебе — сале?..Бядуе бацька: «Зводзіцца гняздо.Дзяцей бязглузда выкрадаюць далі.Нішто іх тут не ўтрымвае, нішто.Раней была зямля патрэбна, хата,А сёння — лёткай птушкаю ляці.Цяпер людзей за добрую зарплату3 гнязда крайсвету можна адвясці.Дый робяць як?.. Здаецца, сама ў сіле,Здаецца, дужы, сыты, малады, —Крый бог, каб мы так замаладзь рабілі, —І лыжкай хлеб не сёрбалі б тады!..»Шуміць сасна над матчынай магілай...Паслухай, мама, як сасну, мяне.Усё, чым нас ты, мама, адарыла,Мы ўжо не прамарнуем, не.Якія б нам у твар вятры ні дзьмулі —Яны любоў не выстудзяць ужо.Да скону пчолам бараніць свой вулей,Свой спадак працы, сонца і дажджоў.Калі мы тут багатыя на ўсмешку,На шчырасць, на давер, на песню —мыБагатыя табой, тваёю сцежкай,Што ты ў вясну тарыла нам з зімы.Калі на сонцы не шукаем плямаў,Калі і роспач нас не заграбе,Калі й надзеі мы не здрадзім,мама, —Мы гэтым абавязаны табе.У нашым, часам з прымаразкам, лецеУдосталь і маланак, і асця.Хай вам, бацькі, не плачацца па дзецях:Нам сцежкі вашы весці ў глыб жыцця.І хай кіруе векавая памяць:Дзе толькі сытасць — там душы няма.Не пакідай нас, ма!..3А ў палях так жыццядарна жытаАбнімае маладую шыр!Жыта, жыта, вечны скарб,спажытакЧалавечых цела і душы!Бо ўміраюць з голаду й па людзях...Покі ж ёсць што сеяць, ёсць што жаць,Як шляхі жыццёвыя ні блудзяць —А да Хлеба існыя ляжаць.Да таго да Еднаснага Хлеба,Што збірае за адным сталомТых, у кім гарыць адна патрэба:Наталіцца роднасці святлом.I, адчуўшы сэнс і веліч долі,Гэты сэнс і веліч перадацьІ сваім унукам, каб ніколіІм не давялося жабраваць.Каб ва ўпартым поступе да мэтыБез галечы, звад і калатнечІх, як зерне, маладому светуНе намульваў плечы прагны меч.Каб нідзе занесены не быў ён,Меч знішчэння, —як цяпер завісНад саспелай нівай, над рабінай,Што ўжо цяжка хіліць гроны ўніз,Над буслом, які ўжо вырай чуеІ зямлі з паднебнай вышыніПа дажджах, па маразах вяшчуеНовых вёснаў сонечныя дні.Мой турботны дзень, мая Нядзеля!Лашчыць пальцы шорсткі каласок...Краю родны!Я ўжо неаддзельнаАд цябе, як ад зямлі расток.Вырві з глебы, што яго сілкуе, —І змарнее, і засохне ён.Я з табою ўсё перавякую,Што нам ні намелюць жорны дзён.Ці ж любоў альбо натхненне ўкрасці?Ёсць дзівосы свету — абразы,Ды яны ніколечкі не засцяцьМне тваёй някідкае красы.І дарогу гэту палявуюУ бялёсай жнівеньскай смузеМне давеку ўжо любіць —жывую,А не ў той няўтоленай тузе,Што ў хвалёнай некалі КанадзеІ па сёння смокча сваяка,І па сёння неадступна надзіцьНесмяротны прывід васілька.Колькі іх — з гаротнасці, з нястаткаў —Так сябе самохаць адцяліАд свайго народа і зямлі...Абміні мяне, такая доля,Бо няма страшнейшага ў жыцці —У чужым, у непрытульным долеДы прытул апошні свой знайсці!..І каліна тамка не паплача,І не тая зорка ў галавах...Нават воран тамчужыпракрача,Шточужаяпрарасцетрава!..Смерць — яна не ў кожным разе драма...Родны дол абдымкі расхіне,І ступлю я ў ростул Вечнай Брамы3 краскай той, што мама рвала мне,3 тою песняй, што яна спявала....Толькі б ведаць, толькі ведаць мне б,Што жывы і свет, і жытні хлеб.VI.1983
