Читать «Спеў аб Гаяваце» онлайн - страница 7

Неяк з месяца зляцела У далёкі час Накоміс — На зямлю красуня ўпала: Не дзяўчына, а жанчына, Хоць жанчына, а не маці. Як з падружкамі сваімі Забаўлялася Накоміс, Калі гушкалі Накоміс Вінаградныя арэлі,— Іх падрэзала падступна Вераломная сяброўка; Вось тады на луг зялёны, Мускадэ, яна і ўпала — Бесклапотная красуня, Чорнай зайздрасці ахвяра. «Зорка вунь зляцела з неба! Зорка!» — людзі гаварылі. Там, дзе папараць густая, Мяккі мох пад галавою, Там, дзе ціхую даліну Асвятлялі зоры, месяц, Разрадзілася Накоміс Першароднаю дачкою, Ёй імя дала — Венона, I ў даліне, як лілея, Расцвіла яе Венона: Стала гнуткай, стала зграбнай I прыгожаю, як месяц, I чароўнаю, як зоры. I не раз дачку Венону Папярэджвала Накоміс: «Бойся ты, асцерагайся Мэджэківіса, Венона! Ты ягоных слоў не слухай, Не гуляй у лузе позна, Спаць у кветках не кладзіся, Каб цябе ён не пакрыўдзіў!» Не паслухала Венона Мудрай матчынай парады. З шэптам хілячы дадолу Травы, кветкі лугавыя, Адшукаў Заходні Вецер, Мэджэківіс, адвячоркам У густой траве Венону, Спакушаў дзяўчыну словам Ён ласкавым і пяшчотным, Аж пакуль не нарадзіла Ашуканая Венона Сына смутку і кахання. Так радзіўся Гаявата, Сын кахання, цуд прыроды; А пяшчотная Венона Ад бяды-тугі памерла, Бо каварны Мэджэківіс, Бессардэчны ашуканец, Назаўжды яе пакінуў. Доўга-доўга галасіла Па сваёй дачцэ Накоміс: «О калі была б я мёртвай, Каб магла ляжаць з табою! Я ўжо выплакала вочы! Ваганомін, ваганомін!» На ўзбярэжжы Гітчы Гумі, Каля Велічнага Мора У той час жыла Накоміс. За сцяной яе вігвама Дзень і ноч шумела нетра Цёмных хвой і елак змрочных, А з другога боку — мора Падступала да вігвама I, празрыстыя, шумелі Хвалі Велічнага Мора. Там унука калыхала Шматпакутная Накоміс У калысцы, змайстраванай З ліпы, звязанай надзейна Лані моцным сухажыллем I засланай мяккім мохам, Калыхала і спявала: «Спі! А то мядзведзь пачуе! Люлі-люлі, мой савёнак! Што там свеціцца ў вігваме, Што за вочы-вачаняткі? Люлі-люлі, мой савёнак!» Калыхала, гаварыла Пра начныя зоры ўнуку, Паказала хвост каметы — Ішкуду з касой агністай, Паказала каляровы Танец воінаў нябёсных, Іх блішчастых паліц ззянне Над Паўночнаю Краінай; Паказала серабрысты Шлях усіх нябёсных зданяў — Белы шлях на цёмным небе, Поўны прывідаў і ценяў. Цёплым вечарам улетку Слухаў хлопчык на парозе Ціхі гоман хвой вячыстых, Слухаў ціхі плёскат хваляў, Гукі дзіўных слоў і песень: «Міні-вава!» — чуў у хвоях, «Мэдвэй-ошка! — чуў у хвалях. Бачыў там ён Ва-ва-тэйзі, Светлячка, які лятае, Як агеньчык, свеціць свечкай Над кустамі, над травою; Ён спяваў паціху песню, Што Накоміс навучыла: «Ва-ва-тэйзі, светлячок мой! Светлячок, малая мушка, Светлячок, начны агеньчык, Пасвяці сваёю свечкай Перад тым, як спаць я лягу, Як свае заплюшчу вочкі!» Бачыў, як над Гітчы Гумі Поўны месяц падымаўся, Бачыў цень на ім і плямы I пытаў: «Што там, Накоміс?» I адказвала Накоміс: «Гэта воін раззлаваны Неяк раз схапіў бабульку I закінуў аж на месяц: Плямы, што на ім ты бачыш,— Гэта цела той бабулькі». Прыкмячаў вясёлку ў небе Ён на ўсходзе і паціху Гаварыў: «Што там, Накоміс?» I адказвала Накоміс: «То дыван, сатканы небам,— Гэта кветкі ўсе лясныя I лілеі дзікіх прэрый, Што завянулі калісьці, Зноў у небе расцвітаюць». Калі чуў ён крык савіны, Смех, выццё ў начных гушчарах, Дык палохаўся: «Што гэта? — Ён шаптаў.—Што там, Накоміс?» I адказвала Накоміс: «Гэта совы, Куку-Кугу — I нічога болыш — у лесе На сваёй гавораць мове!» Так хлапчук, унук Накоміс, Навучаўся мове птушак, Знаў іх тайны, іх імёны: Як звіваюць гнёзды летам, Дзе зімой прытулак маюць; Размаўляў ён часта з імі, Зваў: «Мае вы птушаняткі!» Вывучаў ён мову звера, Ад саміх звяроў дазнаўся, Як бабёр жытло будуе, Дзе вавёрка спраты мае, Што аленя робіць жвавым, А Вабаса палахлівым; Часта з імі Гаявата Размаўляў і зваў «братамі». I вялікі знаўца казак — Самахвал вядомы, Ягу, Гаварун і валацуга, Верны друг старой Накоміс, Лук зрабіў для Гаяваты; Ягу з ясеню надзейны Лук зрабіў, а стрэлы — з дубу, Наканечнікі іх — з яшмы, Цеціву — са скуры лані. I сказаў ён Гаяваце: «Ну, сынок, збірайся ў пушчу, Дзе аленяў ходзяць статкі, Застралі самца, што горда Носіць рогі, як галіны». Гаявата лук і стрэлы Браў — і рушыў смела ў пушчу А вакол яго спявалі Птушкі, лётаючы ў дрэвах. «Не страляй нас, Гаявата!» — Так малінаўка спявала; Сіваграк, Авейса, ўторыў: «Не страляй нас, Гаявата!» Ён ішоў, яго вавёрка, Аджыдома, выглядала I скакала па галінах, I прыцмоквала са смехам, I са смехам прымаўляла: «Не страляй, о Гаявата!» I са сцежкі ўбок саскочыў Трус бялявы і, на лапкі Стаўшы заднія, прамовіў Паляўнічаму малому Жартаўліва і нясмела: «Не страляй, о Гаявата!» Іх не слухаў Гаявата,— Нібы сонны, крочыў лесам, Думаў толькі пра аленя, У сляды яго ўглядаўся, Што па сцежцы ўніз да рэчкі Прывялі яго тым часам. За алешынай густою Дачакаўся ён аленя: Меў ён рогі, як галіны, Меў два вокі, як маланкі, Дзве наздры, як подых буры; Да ракі алень спускаўся, Ад лістоў — у ценях-плямах, I ад сонца — ў плямах светлых Звера ўбачыўшы на сцежцы, Наш стралок закалаціўся Сам, як лёгкі ліст бярозы. I, прыпаўшы на калена, Ён нацэліўся ў аленя, Ледзь крануў рукой галінку, Як алень насцеражыўся, Гучна тупнуў капытамі, Скочыў, нібы ад удару, Скочыў, быццам нечакана На стралу нагой наткнуўся. Як аса, страла звінела, Як аса, ў яго ўпілася! Мёртвы ўпаў ён каля броду; Сэрца біцца перастала У рагатага аленя; А затое ў Гаяваты Ледзь не выскачыла сэрца, Як дамоў ён нёс здабычу; Нёс, а Ягу і Накоміс Гучна пляскалі ў далоні. I пашыла плашч Накоміс Паляўнічаму са скуры, Для гасцей-суседзяў з мяса Смачных страў нагатавала, Частаваліся суседзі, Гаявату называлі Сон-джы-тэгэ! — хлопец дужы, Ман-го-тэйзі! — малайчына.