Читать «Спеў аб Гаяваце» онлайн - страница 21

IX. Гаявата I Жамчужнае Пяро

На ўзбярэжжы Гітчы Гумі Састарэлая Накоміс Рукі ў неба прасцірала Над зямлёй, дзе захад сонца Фарбаваў у чырвань хмары, Завадзь Велічнага Мора. Сонца полымем пякельным Прабівала шлях барвовы, Падпаліўшы за сабою Неба, так, як паліць войска Стэп у часе адступлення; I ўзышоў на ўсходзе месяц, Быццам ён з засады вылез, I пагнаўся ўслед за сонцам Па яго крывавых сцежках, Сам у водблісках крывавых. I на захад прасцірала Рукі ў роспачы Накоміс, Гаварыла Гаяваце: «Там жыве ўладар караляў Меджысогван, Дух Багацця, Чараўнік, які завецца З веку ў век Пяром Жамчужным; Там жыве ён пад надзейнай Вартай змей, пачвар агністых, Змей Кінэбік; іх пабачыць Можаш ты ў вадзе бясконцай, Чорнай, як смала, як дзёгаць, Што, як мора, разлілася Да заходніх хмар барвовых. Гэта ім забіты бацька Мой, каварна ашуканы, Калі з месяца спусціўся На зямлю за мною следам, Каб знайсці мяне ў даліне. Меджысогван пасылае Нам хваробы, ліхаманкі, Дзьме смяротнаю імглою, Вее вільгаццю балотнай, Багны параю атрутнай! Выбірайся ў шлях на чоўне З булавою, Пагэвоган, Лук вазьмі свой, Гаявата, З наканечнікамі стрэлы, Рукавіцы, Мінджыкэван; Змаж пірогу тлушчам Намы, Каб па чорных вадаёмах Ты на ёй праехаў шпарка, Каб знішчаў ты чарадзея, Ратаваў народ ад смерці, Меджысогвану адпомсціў — За майго адпомсціў бацьку!» Не марудзіў Гаявата, Захапіўшы ўсё, што трэба, I паляпаўшы вясёла Па баках сваю пірогу, Загадаў: «Плыві наперад! Нас с табой не спыняць змеі, Смаляныя вадаёмы, Човен мой, о сябра любы!» Човен горда бег уперад, I ўрачыста Гаявата Гімн спяваў свой ваяўнічы, А над ім Кіню магутны, Правадыр сям'і птушынай, Баявы арол, кружыўся З дзікім крыкам, з перасвістам. Хутка ўбачыў Гаявата Велічэзных змей, Кінэбік, У вадзе яны кішэлі, Выгіналіся пачварна, Натапырваючы грывы, Парай дыхалі пякельнай, Каб ніхто не мог да іхніх Уладанняў падступіцца. Але смелы Гаявата, Гучна крыкнуўшы, сказаў ім: «Прэч, пачвары, прэч, Кінэбік, Вызваляйце шлях-дарогу!» Засіпелі змеі люта, Злосна ў твар агнём дыхнуўшы: «Гэй, вяртайся, Шагадая, У вігвам старой Накоміс!» Гаявата ўскінуў гнеўна Лук свой з ясеню і стрэлы Пасылаць пачаў з пірогі, Трапна цэлячыся ў гадаў: Кожны гук нацятай туга Цецівы быў гукам смерці, Свіст стралы нёс гібель змеям, Гаяваце — перамогу! Па вадзе ён плыў крывавай Між пачвар, якіх усмерціў, I звяртаўся пераможна Гаявата да пірогі: «Ты плыві цяпер да чорнай, Смаляной вады балотнай!» Густа змазаў тлушчам Намы Ён бакі і нос пірогі, Каб шпарчэй яна імчала Па вадзе, як дзёгаць, ліпкай. I ўсю ноч ён плыў па гразкай Той вадзе, пакрытай вечнай Цвіллю, па вадзе стаячай, Ад трысця гнілога чорнай; Пры святле начнога сонца Плыў вадою нежывою, Месцам тым, дзе душы мёртвых У паўночны час ляталі Трапяткімі аганькамі Над прыстанішчам часовым. Асвятляў паветра месяц, А ваду цямрылі цені, А над ім маскіт, Саджэма, З баявой круціўся песняй, Ліхтарамі Ва-ва-тэйзі, Светлякі, збівалі з тропу, А з вады Дагінда, жаба, Жоўтым вокам пазірала, Ціха ўсхліпнула і знікла; I напоўнілася ў момант Наваколле стогалоссем, I, пазнаўшы Гаявату, З трыснягоў сваіх Шух-шух-га Абвясціла крыкам гучным Аб ягоным набліжэнні! Плыў на захад Гаявата, Дзе ў палацах Меджысогван Жыў і слыў Пяром Жамчужным Змардаваны, бледны месяц Доўга-доўга на світанні Углядаўся ў Гаявату, А калі на ўсходзе сонца Паднялося, прыпаліла, Перад ім ужо на ўзгорку Ззяў палац — Вігвам Жамчужны, Меджысогвана харомы. «Гэй, наперад!» — зноў пірозе Ён сказаў тады — і шпарка Паімчаўся лёгкі човен Пераможна праз лілеі, Праз густы чарот і шпажнік, Што хістаўся на ўзбярэжжы. I на бераг Гаявата Выйшаў, ног не замачыўшы. Тут жа ўзяў ён лук свой грозны I, адным канцом надзейна У пяску замацаваўшы Лук свой з ясеню, каленам Пасярэдзіне націснуў; З цецівы, напятай туга, У палац — Вігвам Жамчужны, Пеючы, страла ляцела З гордым выклікам на бітву: «Меджысогвана на бітву Гаявата выклікае!» Хутка выйшаў Меджысогван, Змрочны з выгляду, магутны, I высокі і плячысты, З галавы да пят убраны — Як нябёсы на світанні — Упрыгожаннем і зброяй, Яркай фарбай баявою — Жоўтай, сіняю, чырвонай, Пер'ем лепшага гатунку, Пер'ем з доўгіх крыл арліных. «А, дык гэта ж Гаявата!— Кпліва крыкнуў Меджысогван.— Добра ведаю цябе я. Прэч адгэтуль, Шагадая! Прэч адгэтуль, баязлівец! Ты ж унук старой Накоміс! Твайго прадзеда забіў я I цябе не пашкадую!» Не збаяўся Гаявата, Адказаў яму спакойна: «Словам гучным, словам грубым Не заб'еш, як тамагаўкам, Самахвальствам не параніш, Стрэлы б'юць вастрэй, чым кпіны, Справа значыць больш, чым слова!» I пачаўся найвялікшы Бой з усіх баёў, вядомых Сонцу, птушкам ваяўнічым. Цэлы летні дзень, з усходу Да заходу, ён цягнуўся, Бо жамчужнае кальчугі Не маглі ніяк пашкодзіць Тамагаўк і Мінджыкэван, Рукавіцы Гаяваты; Імі мог крышыць ён скалы, Але толькі не кальчугу, Не з жамчужын дробных петлі, Што ад стрэл зачараваны. Перад тым, як сонца зойдзе, Хмурны, ранены, змарнелы, З разадранай рукавіцай, З калчаном, дзе засталося Толькі тры стралы, спыніўся Адпачыць, на лук прыпаўшы, Гаявата пад сасною, Скрозь пакрытай шэрым мохам, Цвіллю жоўтай, нібы скурай Чалавечага абутку — Страшнай згадкай аб памершых. Нечакана дзяцел, Мэма, Прабубніў над галавою: «Цэлься ў скронь стралою трапнай, Бі ў карэнні незаклятых Валасоў і кос ягоных. Толькі гэтак чарадзея Можна раніць, Гаявата!» Выбраў момант Гаявата, Калі вораг нахіліўся, Каб падняць і кінуць камень,— I стралой, ад пер'яў — лёгкай, I ад яшмы — вострай, трапіў У карэнні незаклятых Кос ягоных; спатыкнуўся Чарадзей, рвануўся ўперад, Як бізон, стралком падбіты На заснежаных прасторах. I яшчэ трапней ад першай Біла ў цэль страла другая, I ўпілася больш глыбока, I працяла больш балюча; Захістаўся Меджысогван, Пачалі калені гнуцца, Як трысцё пад буйным ветрам. Ад стралы апошняй, трэцяй, Што, як громам, аглушыла, Дзень пагас, і Меджысогван Смерці крок пачуў у цемры, Голас Погака прызыўны, I адчуў у вечным змроку На сабе ягоны позірк. Пад нагамі Гаяваты Чарадзей ляжаў забіты. I тады пазваў удзячны Гаявата Мэму, дзятла, З той сасны, сасны маркотнай; Меджысогвана крывёю Фарбаваў чупрыну Мэмы Ён у знак заслуг ягоных; З дня таго зялёны дзяцел Носіць горда чуб чырвоны — Знак заслуг сваіх мінулых, Не забытых Гаяватай. З чарадзея скінуў потым Ён жамчужную кальчугу, Як змагання знак, як памяць Незабыўнай перамогі. Цела берагу пакінуў, Частку — хвалям, частку — сушы: Галаву вада схавала, Жоўты жвір засыпаў ногі. Над забытаю ахвярай Баявы арол кружыўся, З кожным кругам ён зніжаўся, Набліжаўся, набліжаўся. З Меджысогвана харомаў Вынес скарбы Гаявата, Незлічоныя багацці, Горы футраў сабаліных, Скур бабра і гарнастая, Паясы, каралі, стрэлы, Наканечнікі са срэбра. Ён дабром сваю пірогу Нагрузіў, паплыў дадому Па вадзе, як дзёгаць, чорнай, Міма змей, якіх ён знішчыў. Вёз трафеі Гаявата З гучнай песняй перамогі. На пясчаны бераг выйшлі, Каб сустрэць як след героя, Што дадому ехаў з песняй, Састарэлая Накоміс, Чайбайабас, дужы Квазінд; I народ зварот ягоны Адзначаў шумлівым святам, Гучнай песняй, прывітаннем: «Слава, слава Гаяваце! Ён забіў таго, хто зваўся З веку ў век Пяром Жамчужным, Хто труціў нас, хто знішчаў нас Векавечнай ліхаманкай, Багны пошасцю смяротнай!» Назаўжды застаўся ў сэрцы Гаяваты дзяцел, Мэма. Каб не гасла памяць бітвай Змацаванага сяброўства, Люльку мірную ўпрыгожыў Ён чубком з чырвоных пер'яў, Грабяньком барвовым Мэмы. А багацце чарадзея, Незлічоныя трафеі, Ён аддаў свайму народу, Раздзяліў усім пароўну.