Читать «Спеў аб Гаяваце» онлайн - страница 10

Адышлі гады маленства, Пасталеў наш Гаявата; Паляўнічае майстэрства, Гульні светлай маладосці I дзядоў сівую мудрасць Зразумеў ён, пасталеўшы. Спрыту шмат у Гаяваты! Як стралу запусціць з лука, Следам ён бяжыць так хутка, Што стралу пераганяе. Сілы шмат у Гаяваты! Лукам так сваім валодаў, Што дзесятаю стралою Мог дагнаць стралу, якую З цецівы пускаў ён першай. Меў ён сілы цудадзейнай Рукавіцы, Мінджыкэван, Мог у гэтых рукавіцах Ён крышыць на часткі скалы. Макасіны Гаяваты Сілы поўны чарадзейнай: Іх да ног прымацаваўшы, Прывязаўшы рамянямі, Мог рабіць па цэлай мілі З кожным крокам Гаявата. Пра бацькоў сваіх нярэдка Ён распытваў у Накоміс; Ад яе юнак дазнаўся, Як згубіў Венону здрадай Вераломны Мэджэківіс. Запалала, быццам вугаль, Сэрца ў грудзях Гаяваты. Ён сказаў старой Накоміс: «Я хачу пабачыць бацьку, Я знайду яго ў тым царстве, Перад брамамі якога Вартай стаў Заходні Вецер». Выпраўляўся ў шлях далёкі Ён, нібы на паляванне; Быў на ім убор багаты: Галава ў арліных пер'ях, Пояс — з вампума і пругкі Лук, сагнуты цецівою, Цецівою з сухажылля, Стрэлы — зробленыя з дубу, Наканечнікі іх — з яшмы, Мінджыкэван, рукавіцы, Захапіў з сабой і сілы Цудадзейнай макасіны. Гаварыла Гаяваце Асцярожная Накоміс: «Не хадзі ў той край далёкі, Дзе ўладар — Заходні Вецер: Там цябе каварствам знішчыць Мэджэківіс вераломны!» Толькі смелы Гаявата Слоў не слухаў асцярожных, Пакідаў вігвам, і кожны Крок яго быў роўны мілі. Лес яму здаваўся змрочным, Неба — цёмным, а паветра Спёкай дыхала пякельнай, Дымам курнага балота, Нібы ў час лясных пажараў,— Гнеўна сэрца Гаяваты Разгаралася, як вугаль. Так на захад і на захад Ён імчаў хутчэй аленя, Абганяючы бізона, Пераплыў ён Эсканаба, Пераплыў ён Місісіпі, Мінаваў ён Горы Прэрый, Край Варон і хітрых Лісаў, Пасяленні Чарнаногіх I прыйшоў да Гор Скалістых, Дзе жыве Заходні Вецер, Дзе ўладарыць над вятрамі — Над віхураю, над бурай — Састарэлы Мэджэківіс. З тайным страхам Гаявата Перад бацькам прыпыніўся — Валасы яго сівыя Развяваліся ў паветры, Быццам снег іскрысты, ззялі; Ішкудой, каметай яркай, Косы бацькі зіхацелі. Поўны радасці зычлівай, Пазіраў на сына бацька — Быццам бачыў Мэджэківіс Дні далёкага юнацтва, Нібы ўстала з дамавіны Перад ім краса Веноны. «Калі ласка, Гаявата! — Так звяртаўся Мэджэківіс.— Ты жаданы госць у царстве, Дзе ўладар — Заходні Вецер! Старасць — лёд, агонь — юнацтва, Нагадаў ты мне былыя Дні гарачай маладосці I прыгожую Венону!» Многа дзён ішла размова, Доўга дужы Мэджэківіс Перад сынам выхваляўся Даўняй доблесцю сваёю, Небяспекамі, якія Ён знішчаў, яшчэ хваліўся Сваім целам несмяротным. Слухаў моўчкі Гаявата, Як хваліўся Мэджэківіс, Ні пагрозай, ні папрокам, Ані вокам ён не выдаў Сваёй злосці, толькі гнеўна Разгаралася, як вугаль, Сэрца ў грудзях Гаяваты. «Мэджэківіс! — запытаўся Ён, — хіба нішто на свеце Загубіць цябе не можа?» I магутны Мэджэківіс Сыну велічна, прыхільна Адказаў: «Нішто не можа Загубіць, апроч уцёса, Апроч Ваўбіка, таго вунь!» Ён зірнуў на Гаявату Вокам мудрым, вокам добрым, Ён красой яго, і сілай, I высокім, зграбным станам Захапляўся па-бацькоўску. «Гаявата! — запытаўся Ён, — няўжо нішто на свеце Загубіць цябе не можа?» Асцярожны Гаявата Памаўчаў, нібы ў сумненні, Нібы ў роздуме, хвіліну I сказаў: «Нішто на свеце, Толькі той трыснёг, Эпоква, Толькі той чарот высокі!» Ледзь памкнуўся Мэджэківіс Вырваць той чарот, Эпокву, Як сказаў з няшчырым страхам Свайму бацьку Гаявата: «Не чапай! Не дакранайся!» «Не палохайся, не буду!» — Супакоіў Мэджэківіс. Зноў яны вялі размову, За якой успаміналі Бестурботнасць Шавандазі, Свежасць Вебана і злосны, Люты твар Кабібанокі; Размаўлялі аб Веноны Чарадзейным нараджэнні, Аб яе заўчаснай смерці — Аб усім, аб чым Накоміс Размаўляла ўжо з унукам. І стрымацца Гаявата Тут не змог: «О Мэджэківіс! Гэта ты забіў Венону, Знішчыў кветку веснавую, Растаптаў яе нагамі! Прызнавайся! Прызнавайся!» І схіліў тут Мэджэківіс, Як у знак маўклівай згоды, Галаву сваю сівую Нізка ў роспачы глыбокай. Падхапіўся Гаявата, Вокам бліснуўшы пагрозна, На скалу, на чорны Ваўбік, Замахнуўся ён рукою У чароўнай рукавіцы, Мінджыкэван, разламаў ён Той уцёс, пасля патрушчыў На кавалкі, з лютай злосцю Іх пачаў шпурляць у бацьку: Разгарэлася, як вугаль, Сэрца ў грудзях Гаяваты. Ды ўладар вятроў заходніх, Мэджэківіс, раззлаваны, Гнаў назад каменне тое Бурай гнеўнага дыхання, Гнаў назад, на Гаявату. Грабянуў чарот рукою І, пад рогат Гаяваты, Вырываў яго з карэннем — Той чарот, Эпокву, з глею, З прыбярэжнай гразкай ціны. І пачаўся бой смяротны — Твар у твар — між гор скалістых; Сам Кінк), арол магутны, Спрат пакінуўшы арліны, Лопаў крыламі на скалах, Назіраючы за боем. Нібы дрэва ў час навалы, Рассякаў чарот паветра, І, патрушчаны на часткі, З грозным гулам чорны Ваўбік Падаў глыбаю каменнай, Аж дрыжала наваколле, І ў адказ на грукат бою Па гарах грымела рэха, Адгукалася: «Бэм-Вава!» Адыходзіць Мэджэківіс Па гарах пачаў на захад; Дзень, другі і трэці з боем Уцякаў ён, сынам гнаны, Да канца свайго ўладання, Да апошняга парога, Да канца зямлі, дзе сонца На начлег свой адыходзіць, На спачын свой, як фламінга Вечароваю парою У гняздо сваё садзіцца Сярод сумнага балота. «Супыніся, Гаявата! — Папярэдзіў Мэджэківіс.— Ты забіць мяне не зможаш: Бессмяротнага не ўсмерціш. Я хацеў выпрабаванне Даць табе, тваёй адвазе, І ты варты ўзнагароды! Ты вяртайся ў край свой родны, Ты служы свайму народу, Ты сваёй стараннай працай Расчышчай цярпліва рэкі І рабі зямлю ўрадлівай, Забівай пачвараў злосных, Змей, Кінэбік, і асілкаў, Як забіў я Мішэ-Мокву, Што быў волатам славутым. А надыдзе час смяротны І ў жахлівай вечнай цемры Вочы Погака ты ўбачыш — Я з табою падзялюся: Сілу ўлады дам табе я Над Ківайдзінам — над ветрам Жыватворным, бессмяротным!» Вось такая адбылася Бітва ў час далёкі Ша-ша, У грымотны час, у царстве, Дзе жыве Заходні Вецер. І цяпер сляды той бітвы Можа бачыць паляўнічы, На стаўках і рэках бачыць Можа ён чарот гіганцкі, Бачыць Ваўбіка асколкі Па далінах і па ўзгорках. Кіраваўся Гаявата Зноў дадому, дыхаў вольна Ён цяпер, бо назаўсёды Гнеў былы яго пакінуў, Не паліў агонь пякельны Сэрца больш, аб помсце думка Мозг яго не свідравала. Толькі раз прыцішыў крокі, Толькі раз ён прыпыніўся, Каб купіць сабе ў дарозе Наканечнікаў на стрэлы У краіне той, дзе шумна, Гулка падалі ў даліну, Зіхацелі між дубамі Вадаспады Мінегагі. То была зямля Дакотаў, Там рабіў славуты майстра Наканечнікі на стрэлы З крэмню, з яшмы, з халцэдона, Ён абточваў іх і гладка Адшліфоўваў, як іголкі. Жыў з дачкой, што мела нораў Вадаспадаў Мінегагі, Ногі шпаркія, як рэчка, Косы доўгія, як хвалі, Гневу цень, прамень усмешкі У вачах яе зіхцелі; Ён назваў яе за нораў Вадаспадаў — Мінегагай, А яшчэ Вадой Вясёлай Называў яе — за косы. Дык няўжо заходзіў толькі Гаявата ў край Дакораў, Для таго наведаў майстра, Каб купіць галоўкі з яшмы, Наканечнікі на стрэлы? А магчыма, ён заходзіў, Каб зірнуць патайна ў вочы Сарамлівай Мінегагі І пачуць адзення шорах За заслонаю фіранкі,— Так зірнуць, як выглядаюць Вадаспад блішчасты з нетры, Слухаць так, як чуюць рэчку За густой заслонай лесу? Хто, скажыце, адгадае Думкі, мары маладыя? Хто дазнаецца, якія Ён нясе лятункі ў сэрцы? Як дамоў прыйшоў з дарогі, Гаявата ўсё Накоміс Расказаў: пра бой, пра стрэчы З Мэджэківісам магутным, Не сказаў нічога толькі Аб дзяўчыне і аб стрэлах!