Раз у дзень задушны, якраз апаўночы,Іду я дадому… а цёмна і ўюга —Не каб заліўшы саўсім ужо вочы,Але так, у меру падвыпіўшы туга;Іду і мяркую: ці то цяпер шчасце,Як паноў не стала, ці то была доля?І лічу на пальцах: паншчызны дванасце,А гадоў да трыццаць, як настала воля…Там быў аконам, камісар і цівун,Намеснік, ляснічы, хмістрыня, паны.І кожны меў права узяць за бізун,І кожны меў права да нашай спіны…А цяпер?.. Ой, штосьці кепска выходзе,Цяпер ці не болей настала паноў,Не надта свабодна у гэтай свабодзе.І давай я лічыць паноў новых зноў:Стараста, соцкі, пісар, старшына,Пасрэднік, ураднік, асэсар і суд,З'езд міравы, прысутства і сход…Аж паднялася са страху чупрына,Аж пальцаў не стала на весь гэты шчот.А пальцамі ж трэба карміць гэты люд!..Іду… калі, шусць, як маланкай спаліць,Стаіць, так якраз, што умёр, аканом.Прыгледжуся — ён, тыкі ён і стаіць,І стрыжаны ж вус, і стаіць з бізуном…Схудаўшыся толькі: скура ды косць.А белы весь чыста, белы, як снег,Толькі на сэрцы плямачкі ёсцьІ плямкі на пальцах — мусіць, то грэх?..«Браціку, — кажа, — браце Мацей!Ратуй маю грэшную душуЗ чысца, з рук подлых чарцей,Альбо навекі загінуць я мушу!Дваццаць пяць лет, што у чысцы я пёкся,Усе грахі выбыў, усіх жа адрокся,Толькі на сэрцы вот грэх, як смала,Прыліп да мяне і не змыты;То за жонку тваю: саграшыў, як жыла,За цябе, што нявінне быў біты.Ох, ідзі ты са мной, зачарпнуўшы вады,Аж да чысцу таго, аж на дне,І выбач ты мяне, што як быў малады,Твая жонка-краса спадабалася мне.І палій ты вадой мне на сэрца, Мацей,Буду Бога маліць за цябе, за дзяцей!»Я заплакаў з жалю, але думаю: досцьНацярпеўся і ён, балазе што жывы,Гэтак ссох ад агню — толькі скура ды косць.Пайду ў чысцец я той, пагляджу на дзівы! І дзівы ж, браце мой, у тым чысцу, але!Чэрці кормяць смалой і гатуюць ў смале,І цягаюць, і рвуць, запрагаюць у воз,Кручком цягнуць кішкі і зубамі за нос,Вочы колюць ражном, пазурамі рвуць твар,Скрабуць скуру нажом, як на боты тавар.І каго ж тут няма? — тут і пан, і жабрак,Ганарал і салдат, аканом і мужык.А што баб і дзявок — сказаць так —Ўтрое больш, як мужчын ёсць на лік.Хто за што, а як баб — дык найбольш за язык.Языкі ж даўжыні — так, як добры ручнік.Іх і паляць смалой, і нажамі скрабуць,І ніяк дабяла прапаліць не магуць.Надта шмат маладых, што дурылі мужоў;Чараўніц, а і зводняў старых,Тут я шмат і знаёмых найшоў,Але так не чапаў ужо іх.З мужыкоў тут не надта каб шмат,А ўсё больш дык багатых паноў.На зямлі адцярпеўшы, наш братНа той свет, як па масле, пайшоў.А панам дык і трудна цярпецьБез прывычкі, дык стогнуць, аж страх!Глянеш, пан, як, здаецца, мядзведзь,А чорт дышлам запрог і трах-тарарах,Бічам б'е, ражном пора у тыл,Морду круце набок і за кудлы трасе;Стук і крык, аж віхор круце пыл,Так пан чортавы воз той нясе.Там паны і муруюць й аруць,Вымятаюць і свінні пасуць,А смалу дык, як мёд, там жаруць,А камення, як горы, нясуць, —Усё ў пекле каб дно як зрабіць,А ўсё толку няма іх работы нігдзе:Тут яны робяць усё, абы збыць,І там ім гэтак работа ідзе.Я ж то думаў, што ксяндзоў тут няма.Калі зірк! аж і ксёндз тут сядзіць:Чорт яго аблажыў грашыма,Запаліў у грашах тых, і ксёндз так гарыць.А другі дык вісіць, але як? —Дык і стыдна мне вам гаварыць,А са стыду чырвоны, як рак,Вочы жмура, як кот, і гарыць.А тут баба яго так клянеДы так лае з астатніх жа слоў,Што, каб гэтак хто лаяў мяне,Я б яго з свету даўно перавёў.Станавы, старшына і тый тут.Тым дык чорт усё грошы збярэ,Скруце цвёрды круцель або жмутДы ў горла запрэ і даўбешкай пярэ;Каласірам ці чым там паліў,І жмут той у горле агнём запаліў…Але ж і ёсць там народу, аж цьма!І роду ўсякага, і стану, і веку,Хто не жыў на зямлі, таго тут няма;Няхай Бог сцеражэ там быць чалавеку!Ледзь я прайшоў аж у тую кануру,Гдзе аконам Бізуньскі цярпіць.Чорт і яго запрагае у фуру.Спацеўшы бедны, а енча: «Дай піць!»Я брызнуў крапідлам на твар,Ён аж зрадзеў, як дзіця,Як хапіўся рукой за той каламар,Што ўзяў я з вадой яму для піцця,Дык высахла зараз вада аж да дна;Ён стаў такі светлы, як гэты дымок,Стаў нікнуць, засталася пара адна,І знік так, як нікне на слоньцы аблок.Не помню, як выйшаў я з чысцу таго,Праснуўся у хаце на печы аж днём.Усе кругом плачуць, не ведаць чаго,А пале мяне дык так, як агнём!Трашчыць галава, баляць усе косці,І надта вады зажадалася піць.Напіўся і зноў паў я у млосці!..От давялося ж у чысцы мне быць.
