Читать «Çавал сарăлсан» онлайн - страница 9

— Эс апла килте те пулман? — ыйтать Володя.

— Ҫитеймерӗм-ха. Сан сӑмахна итлесе савӑнтӑм.

— Эс кулассипех халь, — тӗксӗмленчӗ каччӑ. — Каллех ак бюрона чӗнеҫҫӗ. Сана чапа кӑларатпӑр, эс хӑв ӳркеҫ вӑкӑрла хӑвна хура ҫӗр сапса хурататӑн, теҫҫӗ. Каллех Александр Петрович Завьялов ятларӗ. Пур комсоргпа та санпа ӗҫленӗ чухлӗ ӗҫлесен, тата ҫулталӑкран нервӑсем хавшанипе вилетӗп, тет. Мана ВЛКСМ Тӗп комитечӗ ахалех ылтӑн сехетпе наградӑланӑ имӗш. Хам ыйтса илнӗ пек тӗксе илеҫҫӗ. Эп мухтавсӑр та, наградӑсӑр та пурӑнатӑп… Икӗ алла ӗҫ пултӑр, — татса хучӗ Володя.

— Эс машинӑпа-и?

Лашапа. Трофим Матвеевич ҫын лӑках тиесе килчӗ.

Апла чӑматансене леҫсе паратӑн.

Конешнӑ. Калаҫмаллӑх ҫук. Ӑҫта вӗсӗм?

— Кунтах.

— Питех васкатӑн-и?

— Мӗнле калас… Атте те, анне те кӗтмест, ҫавах тӑван ял чӗререн тухмасть.

— Так… Апла кайрӑмӑр.

— Пуху пӗтмесӗрех-и? — Райком кондуитне ҫакланатӑн ак.

— Тупрӑн хӑрамалли… Ҫӗнтерӳҫӗсене район каҫарать. Трофим Матвеевич ак яла ҫитсенех сӑмсаран тикӗт сӗрет. Вӑл каҫармасть, — терӗ Володя.

Ҫынсем хушшипе хӗсӗнкелесе вӗсем урама тухрӗҫ.

3

Юр хӗллехи пек шурӑ мар ӗнтӗ: талккӑшӗпех тӗссӗрленнӗ. Вӑл складра выртакан тӑвара аса илтерет. Ҫапах та тӗллӗн-тӗллӗн хӗвел ҫутинче пин-пин пӗрчӗсем йӑлтӑртатса тӑраҫҫӗ. Пӗтӗм талккӑшӗпех шӑрҫа сапса тухнӑ тейӗн…

— Шоссепе кайсан, лашуна кашни икӗ минутранах пӑрса пыр. Машинӑсем сывлама памаҫҫӗ. Ку тихапа пӗтес пулать. Кӑҫал ҫеҫ кӳлме вӗрентнӗ. Куртӑн-и, тухнӑранпах чупать, — каллех сӑмах ваклама пуҫларӗ пӗр вӑхӑт чӗнмесӗр пынӑ Володя. — Ни тилхепе хытарнине, ни пушатнине туймасть.

Чӑматансене тата кӗнеке ҫыххине ҫуна умне хучӗҫ. Хӑйсем юнашар, чӑматансем ҫумне вырнаҫрӗҫ.

Район центрӗнчен тухсанах ҫул вӑрмана кӗрет. Ҫавалкассем лашапа тата ҫуран кунтан ҫӳреҫҫӗ: тӳрӗрех, сивӗре те ӑшӑрах. Вӑрман ҫыншӑн ҫур тӑлӑп. Тӗп ҫулне тракторсем алтӑкласа пӗтернӗ. Унтан лашапа иртме хӗн: яла ҫитиччен сиктернипе варсӑр пулатӑн. Ҫавӑнпах пуль ҫуна ҫулне тата вӑрман ӑшнерех хывнӑ. Ҫулӗ тӑвӑр, ӳречесем час-часах ҫапӑннипе е сӗртӗннипе йывӑҫ хупхисене сӗве-сӗве пӑрахнӑ.

— Лар, мӗн чӗркуҫҫи ҫинче пыратӑн, — сенчӗ Володя. — Ан хӑра, ыраш улӑмӗ вараламасть. Вараласан та, ҫитсенех тасататпӑр.

— Капла лӑйахрах. Ак, вӑрмана пӑхса пыратӑп. Сайралсах юлнӑ. Ҫак вырӑнта, ас тӑватӑн-и, епле яштака хырсем ларатчӗҫ, — аса илчӗ Павел.

— Вӑрманпромхоз… Ахаль пӑчкӑпа татмаҫҫӗ вӗт халь. Пӑхатӑн та: икӗ кун хушшинче квартал ҫук та. Касса турттарса пӗтернӗ. Ҫапла халь… Эй, — аллипе сулчӗ Володя, калас шухӑшне татса — Вӑрману-масару, тарам-ха. Эп хам калама пуҫланине пӗтереймерӗм. Ҫапла, салтака эп сан хыҫҫӑн тепӗр ҫулне кайрӑм. Так. Шутлатӑп малтанах: телей хамран малтан ҫуралнӑ тетӗп, ҫавӑнпа Мускава службӑна лекесси пирки пачах та иккӗленмен. Тӗлӗкре вара Ленин мавзолейӗ патӗнче часовойра тӑраттӑм. Малашнехи те паллӑ пулнӑ: пурӑнма Мускавах юлатӑп, пӗр-пӗр хитре Мускав майрине качча илетӗп. Ҫуралман тиха пилӗкне авнӑ эп… Станцӑ-ра лартрӗҫ те — Тухӑҫалла. Акӑ сана Мускав, тетӗпхам. Хӑв пӗлетӗн: эп ытлашши хуйхӑрса ҫӳрекен этем мар. Тухӑҫ мӗнрен начар? Свердловок, Томск, Омск… Пӗр сӑмахпа, ҫав хуласенчен пӗрне те пулин лекме ӗмӗтленетӗп. «Пачӗҫ» сана вӑл хуласене. Виҫӗ эрне тавар турттаракан пуйӑспа кайрӑмӑр, унтан — Ҫурҫӗре. Самолетпах леҫрӗҫ. Унтах сержантсен шкулне пӗтертӗм. Вара мана тата инҫерех ӑсатрӗҫ. Провидени бухтине каялла тухма ҫӗр утмӑл ҫухрӑм. Хӗлӗ ытлашши сивех мар, тӳсмелле, анчах ҫил-тӑман пуҫлансан, эрнипех пырать. Е тата Поляр каҫӗ персе ҫитсен, ӗмӗрне те ҫутӑ кун курассӑн туйӑнмасть. Уйӑха хӗвел вырӑннех кӗтетӗн. Ҫавах чикке тухатпӑр, ҫавах сыхлатпӑр. Кама тытан унта? Шурӑ упана-и? Аслӑ шпион Ҫурҫӗре пырса кӗрет-и? Пырса кӗрсен те вилет вӑл. Ватӑ пограничниксем каласа панӑ тӑрӑх, пирӗн участокра иртнӗ пилӗк ҫул хушшинче пӗр кайӑка та ҫаклатман. Вӗсене тытмасан мӗн интересӗ пултӑр пограничникӑн? Хӑвӑн нарядна тӑрса ирттеретӗн те ӑҫта каятӑн? Хулана-и? Яла-и? Вӑл та, ку та ҫук. Е тата хӗвел тухсан, уйӑхӗ-уйӑхӗпех анса лармасть: те каҫ, те кӑнтӑрла? Ҫунать вӑл пӗр виҫе анӑҫра ялтӑртатса. Ашши хӑйӗн виҫӗ пуслӑх та ҫук. Ҫулла гимнастеркӑпа тухсан, хӗвел енче ӑшӑ, тепӗр енче шӑнтса вӗлерет. Пӗр сӑмахпа, пирӗн патри март пуҫламӑшӗ евӗрлӗ. Вӑт, тетӗп, Володя сана Мускав… Тунсӑх тата… Вӑл сан ҫумна йӗпе кӗпе пек ҫыпӑҫать те, уйӑр ӑна… Малтанах эп унран хатӑлмалли меслет шыра пуҫларӑм. Тупрӑм вӗт. Провидени бухтине хамӑр столовӑй валли продуктсем тиеме кайсан, пӗрер е икӗ литр спирт илсе таврӑнаттӑм та, вырсарникунсенче вара самаях савӑнса йӑпанаттӑм. Салтаксене систерес мар тесе, эпир старшинапа каптеркӑна хупӑнса ларса ӗҫеттӗмӗр. Усӗр пулман, сӑмса тӑррисем хӗрнӗ ӗнтӗ. Шӑшрӑ ан кӗтӗр тесе, мускат мӑйӑрӗ чӑмлаттӑмӑр. Кайран замполит сисрӗ. Вара икӗ ҫул хушши ман ҫинчен куҫне ямарӗ. Ятламан вӑл мана пӗрре те, анчах ҫурма шӳтле каланипех ятланинченте ытларах намӑслантаратчӗ. Вӑлах кӗнекесем вулама вӗрентрӗ. Эп ялта пулсан Джек Лондона тытмалла-и? Ӑна эп йӑлтах вуласа тухрӑм. Унӑн геройӗсем единоличниксем-ха, ҫапах та мӗнле маттур ҫынсем. Кам пӗлет, Ҫурҫӗр ҫинчен ҫырни кӑмӑла каятчӗ пуль ҫав, тӗнчене мансах кӗнекери геройсемпе айланаттӑм. Постран таврӑнатӑн та — дежуркӑра тимӗр кӑмака ҫунать. Сивӗре шӑнса ӗнтӗркенӗ пограничниксем ҫывӑраҫҫӗ, е тепри, тӑван килӗшӗн тунсӑхлаканни, ҫыру ҫырать. Сан пур, ҫывӑрассу та, ҫыру ҫырассу те килмест. Ӑшра темӗнле хавал вырнаҫнӑ. Эп ҫил-тӑвӑл витӗр, ҫулсӑр-мӗнсӗр ик ҫӗр ҫухрӑм кайма та хатӗр. Пӗр сӑмахпа, хӑвна пер-пӗр герой вырӑнне туятӑн. Чӑн та, полярниках пулса таврӑнтӑм. Акӑ, куртӑн-и? — ҫара аллисене тӑсса кӑтартрӗ Володя, — хӗлле те алсиш сайра тӑхӑнатӑп. Пирӗн сивӗсем халь мана нимӗн чухлӗ те илеймеҫҫӗ. Пулла та ҫара аллӑнах каятӑп.