Читать «Анталёгія сучаснага беларускага мысьленьня» онлайн - страница 239

ПАРТЫЗАН

Партызан зьяўляецца там, дзе ёсьць воля да супраціву, але няма магчымасьці перамагчы ворага ў вольнай бітве. Калі сілы занадта няроўныя, вораг дае вам дзьве магчымасьці: загінуць, або загінуць. У першым выпадку гэта ахвярная сьмерць героя, але пасьля яе супраціўнік застаецца безальтэрнатыўным гаспадаром вашага дому й больш няма каму бараніць правы на ягоную аўтаномію. У другім — вам даруецца фізычнае жыцьцё, але забіраецца вашае Я, якое насамрэч вам больш не патрэбнае, бо да скону заставалася б крыніцай пакутлівага ўсьведамленьня вашага рабскага стану. Але ж вы самы’я, адкінуўшы абедзьве прапановы вашага ворага, абераце трэці, найбольш небяспечны для ворага шлях — шлях партызана.

Беларусы пайшлі ўсімі трыма магчымымі шляхамі. Адныя прынялі выклік і загінулі. Другія пагадзіліся на жыцьцё інсэктаў і сталіся падатлівым і пакорлівым для чужынцаў біяматэрыялам. Трэція абралі адзінамагчымую форму самазахаваньня — форму партызана.

Няма сэнсу даваць у гэтым тэксьце хроніку беларускага партызанства. Дастаткова зазначыць, што пачалося яно з Касьцюшкавага паўстаньня й працягваецца да сёньня, прымаючы самыя разнастайныя формы супраціву, як палітычнага (Пазняк), культурніцкага (Дубавец), акцыянісцкага (Мірон), гэтак і іншага.

Для нас важна не вызначэнне пэрсаналіяў беларускага партызанскага пантэону (у яго можна залічыць бальшыню выбітных дзейнікаў беларускае культуры), больш істотна акрэсьліць агульныя рысы, уласьцівыя прадстаўніком dе la résistance nationale — збройнага супраціву (Каліноўскі, Булак-Балаховіч) ці культурніцка-асьветніцкае працы (Багушэвіч, Ластоўскі, Караткевіч).

У больш шырокім пляне партызана можна вызначыць як чалавека па-за сыстэмай, прычым, гэтая пазасыстэмнасьць не пасіўная — яна набывае форму актыўнага супраціву, а часам і ўзброенага паўстаньня. Партызан a priori ня здатны да калябарацыі з сыстэмай, апроч вонкавай. Усялякая нявонкавая калябарацыя з сыстэмаю здымае дэтэрмінацыю партызана як сацыякультурнага фэномэну. Задачаю партызана не зьяўляецца зруйнаваньне сыстэмы. Зруйнаваньне сыстэмы — гэта ягоная далёкая мэта, але пры набліжэньні да яе партызан таксама губляе дэфініцыю партызана й сам структуруецца ў адзінку альтэрнатыўнае сыстэмы, калі ягоная чыннасьць становіцца рэгулярным рухам. Асноўная задача партызана — фізычна захаваць свой культурны код, па магчымасьці пашырыць тэрыторыю сваёй прысутнасьці, максымальна дэструктураваць сыстэму, наблізіць момант узаемнага скасаваньня.

Мэта партызана часам можа зьяўляцца недасяжнай альбо можа зрэалізавацца толькі ў вельмі далёкай будучыні, тады ягоны супраціў сыстэме стаецца асабістай місіяй, подзьвігам героя, які ўсьведамляе, што яму ня выпадзе дажыць да перамогі.