Читать «Анталёгія сучаснага беларускага мысьленьня» онлайн - страница 116

1. кожны летуценьнік можа прыпісаць сябе сувэрэнітэт Беларусі як вынік уласных намаганьняў;

2. гэта чыстая выпадковасьць (гэткі сувэрэнітэт “з ружовай паласой на белым палатне”);

3. была на гэта Боская воля.

Камусьці можа быць дастаткова любога з гэтых трох вытлумачэньняў, але мысьленьне ня можа быць імі задаволена. Хаця трэці варыянт аўтару цалкам сымпатычны, бо спазнаньне задумы Божай заўсёды было задачай, вартай разумовага напружаньня.

Калі шахматысты пачынаюць партыю, мэтай кожнага зь іх зьяўляецца выйгрыш. Аднак гульня можа скончыцца патам.

Пат не зьяўляецца мэтай на пачатку гульні, але можа быць ейным вынікам, можа быць найменшым злом для слабога шахматыста, і тым самым прынесьці яму радасьць. Гульня — ня дзейнасьць, яна адрозьніваецца ад дзейнасьці тым, што немагчыма прадказаць ейны вынік. (Тут я ня маю на ўвазе гульні, пра якія дамаўляюцца, а разглядаю гульню як такую.) Калі адрозьненьне гульні, дзейнасьці абазначыць больш выразна, дык можна сказаць, што ў якасці дзейнасьці мысьленьне разглядае тое, што мае толькі два фіналы: дасягненьне мэты альбо супадзеньне мэты, выніку, і недасягненьне, то бок памылка; а як гульню мысьленьне разглядае ўсе тыя праявы чалавечай актыўнасьці, якія маюць больш за два магчымыя вынікі.

Пададзенае адрозьненьне гульні й дзейнасьці прымушае зьмясьціць гульню й дзейнасьць у розных сэгмэнтах мысьленьня. Дзейнаснае й гульнёвае апісаньне аднаго й таго ж фэномэну, аднак, не замяняюць і не адмняюць адно аднаго, але ў сьвеце чалавечага быцьця й антрапалягічных адносінаў яны заўсёды няпоўныя й недастатковыя адно без другога.

Рэспубліка Беларусь аб’ектна й прадметна апісваецца ў тых жа самых схемах і панятках, што й Рэспубліка Польшча ці Літоўская Рэспубліка, але мы анічога не зразумеем пра рэальнае быцьцё Беларусі, калі ня будзем улічваць той факт, што Літоўская Рэспубліка — гэта посьпех, перамога, дасягненьне, выйгрыш летувісаў, а Рэспубліка Беларусь — няшчасьце, непажаданы вынік, пройгрыш у сьвядомасьці шмат якіх беларусаў. З тым, што пажадана, і з тым, што ёсьць цяжарам, людзі абыходзяцца зусім па-рознаму.

***

Апісаньне аб’ектаў у антрапалягічнай або гульнёвай рэчаіснасьці мяняе сэнс і значэньне шмат якіх аспэктаў ды пытаньняў, якія могуць быць зададзены стасоўна аб’екту. Прыкладам, пытаньне “хто вінаваты” губляе сэнс адносна гульні, паколькі адказнасьць за гульню разьмеркавана паміж усімі ўдзельнікамі. Дзіўна было б, каб праціўнік не скарыстоўваў памылкі, пралікі партнэра й недастатковае веданьне ім правілаў. Суб’ектыўны фактар — веды, умельствы, тэхніка, здольнасьці — стаецца вызначальным у апісаньні фактаў, падзеяў і працэсу гульні.

Аб’екты дзейнасьці й гульні адрозьніваюцца ад прыродных аб’ектаў інтэнцыяльнасьцю або папросту — намерамі. Бог і прырода вычварныя, але не зламысныя. Прыродныя аб’екты задаюцца й апісваюцца ў прыродазнаўчых навуках як незалежныя ад назіраньня й уласьцівасьцяў назіральніка. Аб’ектыўнасьць у гуманітарнай сфэры, аднак, патрабуе ўлучэньня суб’ектыўных адносінаў у карціну або схему аб’екту. Месца чалавека ў дзейнасьці задаецца пазыцыяй і нормамі дзейнасьці, якія фіксуюцца у аб’ектываваных формах як сапраўдныя для любога індывідуальнага дзеяча. Сама індывідуальнасьць як экзэмпліфікат выносіцца за дужкі, яна не апісваецца й не схематызуецца. Пра яе пытаюцца ў рамках самавызначэньня, але пры гэтым ня маецца на ўвазе, што адказ на пытаньне пра самавызначэньне можа й павінен быць дадзены ў аб’ектываванай форме. Кожная дзейнасная пазыцыя, вядомая ў культуры, характарызуецца пэўным наборам мэт, ведаў, якія належаць суб’ектывацыі сродкаў дзейнасьці. Разам з тым, пры навуковым стаўленьні да дзейнасьці даводзіцца рэгулярна сутыкацца з пазыцыямі, замацаванымі ў культуры, але не дасьледаванымі. Гэткае рэфлексійнае стаўленьне да дзейнасьці грунтуецца на тым, што рэфлексія аддзелена ад дзейнасьці, супрацьстаіць ёй і зьяўляецца той прасторай, у якой дзейнасьць аб’ектывуецца, стаецца тым, што можа трансьлявацца культурай. У пэўным сэнсе, такая аб’ектывацыя дзейнасьці атаесамляецца з дэсуб’ектывацыяй, што праяўляецца ў адчужэньні суб’ектнага ад суб’екту, з далейшай прадметызацыяй яго ў культурных эпістэмічных формах і нармаваньнем.