Читать «Сузіральнік. Аповесці, апавяданні, эсэ» онлайн - страница 70

Ён сам гэта адчуваў. Прыкладна з 2000 года добраахвотная самаізаляцыя пачала яму крыху надакучваць. Ён нават выступіў на філфаку БДУ. Пра тое выступленне ён, радасны, амаль шчаслівы, расказваў: «Чалавек дзвесце! поўная зала! ды ўсе такія маладыя, прыгожыя ды разумныя, ды ўсе па-беларуску, ды такія цікавыя пытанні… Адзін вельмі сімпатычны хлопец пытае: “За каго вы галасавалі?” — “За Лукашэнку, — адказваю. — І сам, і ўсю сям’ю пераканаў”. Мёртвае маўчанне двухсот чалавек. Потым у цішыні дзявочы голас: “А чаму?” Я вінавата развёў рукі: “Вось цяпер я і думаю, чаму…” У сэнсе, што я, стары дурань, нарабіў. Тут раптам — апладысменты, авацыя!..»

Усё часцей ад яго можна было пачуць, што ён не заўважыў, як прайшло жыццё, што з-за вечнай вясковай асцярожнасці, сціпласці ён так там мала ад яго ўзяў.

– Эх, каб можна было вярнуць… Хоць бы даў сабе волю, хоць бы піў, курыў, нават распуснічаў бы… А так — ну проста няма чаго ўспомніць!

– Усё жыццё адчуванне, што я падманваю людзей, калі яны называюць мяне на вы і па-бацьку, бо які я Іван Мікалаевіч? Я быў і ёсць шасцігадовы Іванко…

Калі інтэрнэт прынёс вестку пра яго смерць, першае, што ўспомнілася, — мост праз Свіслач, на якім ён абдымаў мяне і ўпрошваў не ісці на мітынг («вось мне лёс… некалі Караткевіча прасіў: Валодзечка, не хадзі, а цяпер цябе: Андрэечка, не ідзі, ды яшчэ спіртным ад цябе пахне…»); успомнілася, як некалі расказваў, што ў блакаду піў ваду, выціснутую з балотнага моху, і то была «самая смачная ў свеце вада, халодная і кісленькая, з чорнымі макаўкамі»; успомнілася, як тэлефанаваў мне ў 2006, здаецца, годзе, віншаваў з фільмам па «Талерах» — ужо тады вельмі цяжка было яму гаварыць, палову слоў не вымаўляў. А потым памяць перанесла яшчэ далей, у 1990 год, у самую першую нашу сустрэчу. Чужы кабінет, поўны незнаёмых людзей. Я глядзеў на яго і думаў: які ж ён строгі, суровы з выгляду, які гэта, відаць, бязлітасны, жорсткі рэдактар… Чым яго ўзяць? Як да яго падступіцца? Веснавы ветрык надзімаў фіранкі; каля расчыненага акна на скразнячку сядзеў нейкі правінцыйны аўтар у вышытай сарочцы і гучна расказваў, як летась, праз тры гады пасля Чарнобыля, у сваёй вёсцы пад Ельскам стаў сведкам крыху вусцішнай з’явы: вялікага рушэння гадаў і земнаводных, яшчарак, чарапах, вожыкаў, мышэй, жаб; усё паўзло, скакала, шчамілася з рэчкі, з поля, з лесу ў двары да людзей, да чыстай калодзежнай вады. Асабліва многа было гадзюк, ды ўсе нейкія рознакаляровыя: шэрыя, чорныя, карычневыя, з узорамі на спінах і без узораў. Страшна было босаму і без дубца выйсці на двор. Куры, пабачыўшы гадзюку, збіваліся ў кучу, сакаталі, выцягвалі шыі, а певень адганяў яе дзюбаю. «І вось, — расказваў аўтар, — на адну я, босы, каля самага ганка, умудрыўся наступіць!» Яна грэлася на сонцы ці спала і не ўкусіла толькі таму, што была наетая, — пасярэдзіне было патаўшчэнне, як курынае яйка. Не так ад страху, колькі ад злосці ён знайшоў дубца і засек яе на месцы.