Читать «Сузіральнік. Аповесці, апавяданні, эсэ» онлайн - страница 63

Не любіў кампаній і чарак. Абыякавы быў да спорту, хоць у маладосці і спрабаваў пісаць на гэтую тэму (у адзіным «спартыўным» творы, «Прахадная пешка», пра шахматы, адразу ж, у першым сказе дапусціў ляп: герой ратуецца ад шаху — ракіроўкай). Раз стаяў, задуменны, каля акна ў рэдакцыі, барабаніў пальцамі па папцы з чужымі рукапісамі.

– Пра што вы думаеце, Іван Мікалаевіч?

– Пра Анжаліку Варум. Якое дзіўнае прозвішча — Чаму. І не такая яна ўжо таленавітая, як з ёю носяцца.

– Ува мне памёр вялікі нерэалізаваны вандроўнік, — казаў другі раз. — Так я люблю дарогу, новыя мясціны — і нідзе не быў! Адзін раз у жыцці ездзіў за мяжу, у Беласток, на два тыдні, потым раман хацеў пра гэта пісаць…

Уладзімір Дамашэвіч у рамане «Камень з гары» вывеў яго пад прозвішчам Драздоў. «Здаецца, не чытаеш, а бачыш малюнак — так ён мог перадаць прыроду. Часам гэтым сваім умельствам Драздоў злоўжываў, і прырода паглынала чалавека, як вялікі лес. Яна падавалася буйным планам, першародная ў сваім харастве, а чалавек раствараўся ў ёй, станавіўся мізэрны, маленькі, як мурашка».

Я б яшчэ дадаў — прырода ў яго творах часта не толькі паглынае герояў, а ўвогуле як бы існуе асобна ад іх. Такое адчуванне, што яму зусім не важна, чыімі вачыма яе апісваць: партызана ці паліцая, падпяразанага пілою леспрамгасаўца, вясковага шафёра ў мазутнай фуфайцы, капітана энкавэдэ Дувалава ці мінскага летуценнага паэта.

Ён не заўсёды паспявае за сваімі героямі. Яны як бы ідуць сваёй дарогай, а аўтар — сваёй: то збоку, то ззаду, увесь час затрымліваючыся, каб апісаць яшчэ іншымі фарбамі пейзаж, кветку або птушку. У яго занадта роўны, запаволены і ад таго крыху аднастайны стыль, які ўмоўна можна назваць «рэтраспектыўным» — гэта калі героі знаходзяцца ў цяперашнім часе, а падзеі адбываюцца ў мінулым (адзін з любімых яго прыёмаў, напрыклад, такі: «Падае снег. Падаў ён і тады, калі…»). Менавіта таму нялёгка чытаць яго вялікія раманы і доўгія аповесці. Яны здольны стаміць нават самага цярплівага чытача, асабліва сучаснага.

Затое там, дзе героі і прырода па шчаслівай выпадковасці супадаюць, атрымліваюцца такія рэчы, як «Лонва», — на маю думку, самая лепшая яго аповесць. Галоўны герой — таксатар, чалавек, праца якога звязана з лесам, з прыродай, таму любыя адступленні на гэтую тэму натуральныя і дарэчныя.

«Лонва» нечым нагадвае «Людзей на балоце». А можа, і не нечым, а пісалася пад яўным уплывам вялікага рамана. «Людзі на балоце» надрукаваны ў «Полымі» ў 1961 годзе, «Лонва» — у тым жа «Полымі» ў 1964-м, гераіню «Лонвы» Жэньку дражняць Чарнушка, нават пачаткі падобныя: «Хаты стаялі на востраве» — у Мележа; «Яны доўга стаялі на шашы» — у Пташнікава.

Тут ён цалкам у сваёй стыхіі. Жнівень, вечар, вясковы двор, туман, камарыны звон, вогнік, каля якога двое, на цаглінках у чыгунчыку варыцца бульба, і плаўна цячэ апавяданне — не так і важна, пра што.