Читать «Смерць — мужчына» онлайн - страница 42

Усе ведаюць, што не ўстане, але спадзяванне ёсць. Яно глыбока, яго не зваяваць i не знiшчыць, як той-сёй мяркуе. Яно на самым сподзе душы. Яно прарастае праз стагоддзi. Мы памром, а яно застанецца. Дык якая ж тады абраза — на зямлю тыя чаркi куляць i таптаць хлеб.

А былi ў нашым Койданаве i такiя зноскi. Прывядуць на пагост аўчарак i самi свiшчуць у два пальцы. Сабакам што? Гойсаюць сабе па магiлах, скачуць праз агароджы, дзе нiжэй, чаркi перакульваюць, кветкi ломяць, вянкi бэрсаюць, яйкi ды цукеркi ядуць, а хлеб топчуць. Сабакi — яны сабакi i ёсць, неразумныя стварэннi пры чалавеку. А гэтыя чалавекi — зноскi маральныя. Дый адкуль аўчаркам пра тое ведама.

Трывалi мужчыны, а потым узялi ды палавiлi тых чалавекаў. Афiцэрскiя сыны былi. У нас рамбаза каля чыгункi стаяла, там вайскоўцы працавалi. Вось iх дзецi i забаўлялiся, рыхтавалi сабак да службы на мяжы нашай Радзiмы нiбыта. Вядома, сягоння гэтая рамбаза, заўтра тая рамбаза, гэтая мяжа, тая мяжа, i якая бацькам i дзецям справа да тутэйшых звычаяў. Афiцэры яшчэ на мужчын крычалi, што няма чаго на пагосце прадукты пакiдаць, што з-за гэтага вось i ў краiне няма чаго есцi, i яшчэ, i яшчэ, ледзь не бiцца кiдалiся. Мужчыны сышлi.

Толькi ўночы нехта на рамбазе аўчарак пазасякаў. Сабакi нават не гаўкалi, бо кожнай па матку воўны ў лой вывацганай кiнулi. Нiтак у мястэчку, дзякуй Богу, шмат — швейная фабрыка ў тры змены малоцiць. Воўна ў сабачых зубах i захрасла, пашчу нi сашчапiць нi расшчапiць. Дзе ж ты пабрэшаш, пагаўкаеш? Сабак засеклi. Шкада жывёлiн, але ж людзей вучыць неяк трэба.

3. Паэты

Смерць i пагосты, яшчэ кажуць клады, вабяць не толькi мяне аднаго, натуральна.

Вось у Доме пiсьменнiка сядзяць за чаркаю два заўсёдныя паэты i размаўляюць. На круглым стале колба з каньяком (100 грамаў — 4 рублi 10 кап.). Пасмы цыгарэтнага дыму вiюцца пад шараабрысным белым з чырвонай паскаю свяцiльнiкам.

— Добра, што ёсць смерць. Ты нават i не ўяўляеш, як важна, што мы ўсе роўныя перад ёю. Раней дык я ставiўся да смерцi абыякава, нават пабойваўся. Што казаць? Жах ёсць жах. А вось аднаго разу...

Старэйшы з заўсёдных паэтаў кульнуў чарку i працягваў:

— Я тады ў тэхнiкуме вучыўся, на вакацыi да бацькоў прыехаў — свята якое нi ёсць, а ў хаце пляшкi няма. Бацька мяне да суседа выправiў, па самагонку. Сусед сабе гнаў, думалi, пазычыць. У вокнах святло. Зайшоў я ў сенцы, пастукаў — цiшыня. Яшчэ грукнуў — цiха. Пэўна, у хлеў цi так — на двор выйшаў, падумалася. Нават i ў галаве не мiльганула, што нешта здарыцца магло. Адчынiў я дзверы, зрабiў колькi крокаў i ўкамянеў. Сусед на ложку паверх посцiлкi мёртвы ляжыць. I адразу вiдаць, што не спiць, а мёртвы. Твар iншы, твар вольнага чалавека, усе пакуты адышлi, прасветленасць незямная. Я каля печы i прастаяў, можа, з гадзiну. Усё ад светлага твару вачэй не мог адвесцi, нiбыта ад яго райскае ззянне сыходзiла. Спарыўся я ў кажуху, каля печы стоячы, пакуль мой бацька прыйшоў. Ну, тут шум усчаўся i ўсё такое рознае. Суседава жонка прыляцела, укленчыла каля ложка: "А мой ты гаспадар!" А твар я запомнiў на ўсё жыццё i святло, якiм той быў асветлены. Незямное, празрыста-сцюдзёнае святло... I адкуль яно ў напаленай да задухi хаце? Часам яно на гiпсавых пасмяротных масках з'яўляецца. Вось я аднаго разу бачыў яго на масцы Жэнi Янiшчыц. Адкрыў скрыню, разгарнуў газету, а на масцы — святло. Раней дык я не ведаў, нашто з нябожчыка маску рабiць, а цяпер ведаю.