Читать «Доўгая дарога дадому» онлайн - страница 265

Свабода — найбольшая маральна-фiзычная каштоўнасьць, дадзеная кожнай жывой iстоце фактам яе нараджэньня. Усё жывое i карыстаецца тою каштоўнасьцю, наколькi гэта мажлiва ў складаным, заблытаным сьвеце арганiчнага iснаваньня. Апроч хiба чалавека, якому мала прыроджанай свабоды. Каб у поўнай меры спазнаць i адчуць яе неабходнасьць, яму наканавана прайсьцi праз хiтрасплецены лябiрынт жыцьця, а то i застацца ў адным зь яго тупiкоў. I там прызвычаiцца, змарнець, страцiць прыроджаны дар свабоды, адаптавацца дзеля элемэнтарнае мэты бiялягiчнага iснаваньня. Зрабiцца часткай натоўпу, грамадзтва, электарату — такiм, як усе. Але як быць асобе, калi яна выпадае з масы да сябе падобных, калi яна — творца, што дзеiць паводле ўнутраных iмпульсаў самавыяўленьня? Як ёй пераадолець тую брутальную залежнасьць ад соцыюму, якi нязьменна нiвэлюе яе Богам дадзены дар? Цi, можа, ня трэба нiчога пераадольваць, а падладзiцца, прыстасавацца, каб дамагчыся бесканфлiктнага iснаваньня? Дзясяткамi год у нашых вушах гучала нявольнiцкая максiма: «Жить в обществе и быть свободным от общества нельзя». Сапраўды нельга, не дадуць, не дазволяць. Тыя, ад каго гэта залежыць, натхняюцца ня зманлiвай iдэяй чалавечай свабоды, а рэальнай патрэбай прыгнёту i сiлы. I праўда, яны валодаюць немалой сiлай, бо яны — заўжды гурт.

Мабыць, сапраўды, каб выжыць, варта згуртавацца, што робяць шмат якiя iстоты ў жывой прыродзе. Асаблiва калi гурт мае iдэю — малаважна якую, добрую цi благую. Часам iдэяй робiцца iнстынкт нацыi цi клясы, цi якога гурта, i тады сьвет апынаецца перад iмпэрскай, пралетарскай, нацысцкай iдэяй, якiя заўжды каштуюць крывi. Апантаныя, так званыя папулiсцкiя iдэi каштуюць вялiкай крывi i рэдка зьдзяйсьняюцца. Нават i сьвятая сярод iх iдэя свабоды. Але цi дужа якая iдэя патрэбна творцу, калi ягоная душа ўжо захоплена iдэяй iншага кшталту — iдэяй праўды i прыгажосьцi? Iншаму там месца няма, i ён — iндывiдуалiст. Усё значнае ў мастацтве спрадвеку ствараецца на грунце iндывiдуалiзму. Спробы заарганiзаванай мастацкай творчасьцi (тым болей лiтаратурнай) заўсёды зазнавалi фiяска. Творцы — аднаасобнiкi, яны твораць штучны тавар. Творчы альянс двух, нават калi кожны зь iх генiй, неверагодны. Толькi паасобку. Нават калi яны адзiнадумцы, адзiнаверцы, належаць да адной партыi. Калектыўны элемэнт у мастацтве мае несумненна дэструктыўны характар.

Праўда, наш час асаблiвы — крывадушны i жорсткi, а што да мастацтва — разбуральны па сваёй сутнасьцi, толькi мы яшчэ ня надта ўцямiлi тое. Сучасная маскультура — не самаразьвіцьцё ранейшай, традыцыйнай культуры, як часам лічыцца, а контркультура. Таму цяпер у першую чаргу трэба клапацiцца не пра росквiт, а пра выжываньне i захаваньне таго лепшага з нацыянальнай i сусьветнай культуры, што гэтак брутальна бурыцца ўладай i часам. Пэўна, зрабiць тое лепей агулам. Але цi можна не разумець, што i бурыць таксама выгадна агулам — усё адразу. Так дзешавей для ўладаў, якiя звыклi ўладарыць ня толькi над целамi, але i над душамi людзей. З тае мэтай у нядаўнiм мiнулым яны стварылi партыю, калгасы, гулаг, каб заграбсьцi ўсiх адразу. I сагналi творцаў у «творчыя» саюзы, дзе ўзялi iх у «творчы» палон. Тое яны найбольш рабiлi рукамi самiх жа творцаў зь лiку найбольш спрытных калябарантаў. Па прынцыпе колiшняга самаабслугоў ваньня: самi пiшаце, самi сябе i саджайце.