Читать «Каля нябожчыка (на белорусском языке)» онлайн - страница 2

- Здаецца, я прабыў гадзiну побач з самiм д'яблам!

Стары дадаў:

- У яго i сапраўды была жахлiвая ўсмешка, ад якое нам рабiлася страшна, нават пасля яго смерцi. Калi вам цiкава, я раскажу пра выпадак, амаль нiкому не вядомы.

I ён пачаў стомленым голасам сваё апавяданне, што час ад часу перарывалася прыступамi кашлю:

- Калi Шапэнгаўэр памёр, мы дамовiлiся, што будзем па чарзе сядзець пры нябожчыку па двое аж да ранiцы.

Ён ляжаў у вялiкiм, проста ўбраным цьмяным пакоi. На начным столiку гарэлi дзве свечкi.

Апоўначы настала наша чарга. Двое сяброў, якiх мы заступiлi, выйшлi, i мы з калегам увайшлi i селi каля ложка.

Твар у нябожчыка зусiм не змянiўся. Ён смяяўся. У кутках вуснаў былi вiдаць так добра знаёмыя нам зморшчынкi, i нам здавалася, што зараз ён расплюшчыць вочы, зрушыцца з месца, пачне гаварыць. Яго розум, яго думкi абвiналi нас, мы, як нiколi раней, адчувалi сябе ў атмасферы яго генiя, мы былi захопленыя, запалоненыя iм. Здавалася, яго панаванне над намi было яшчэ паўнейшае цяпер, калi ён быў мёртвы. Яго незвычайны розум меў нейкую таямнiчую сiлу.

Цела такiх людзей памiрае, але самi яны застаюцца жыць. I я клянуся вам, што ў ноч, якая настае пасля спынення iх сэрца, яны сапраўды страшныя.

Мы цiха размаўлялi пра яго, згадвалi словы, выразы, тыя арыгiнальныя выслоўi, падобныя да промняў святла, кiнутых у змрок непазнавальнага Жыцця.

- Мне здаецца, што зараз ён пачне гаварыць, - сказаў сябар.

I з трывогай, амаль са страхам мы сталi ўзiрацца ў гэты нерухомы твар, якi не пераставаў смяяцца.

Нам зрабiлася няёмка, мы адчулi нейкую прыгнечанасць, знямогу. Я прамармытаў:

- Не ведаю, што са мною, але мне кепска.

I тады мы пачулi, што ад мёртвага iшоў смурод.

Калега прапанаваў мне пайсцi ў суседнi пакой i пакiнуць дзверы прачыненыя. Я згадзiўся.

Я ўзяў з начнога столiка адну свечку, i мы селi ў дальнiм канцы другога пакоя, так, каб быў вiдаць нябожчык у яркiм святле другой свечкi.

Але ён усё роўна турбаваў нашыя думкi. Здавалася, што яго нематэрыяльная iстота, вольная, усемагутная i ўладарная, аддзялiлася ад цела i блукае вакол нас. Часам да нас даходзiў цяжкi, агiдны пах цела, што распадаецца.

Раптам халадок страху працяў нас да касцей: з пакоя, дзе ляжаў нябожчык, пачуўся нейкi цiхi гук. Мы адразу паглядзелi на яго i ўбачылi... праўда, пане, мы абодва выразна ўбачылi, як нешта белае скокнула на ложак, упала на дыван i знiкла пад фатэлем.

Не паспеўшы нават пра нешта падумаць, мы ўскочылi з месца, ашалелыя ад дурнога страху, гатовыя ўцячы. Пасля мы паглядзелi адзiн на аднаго. Мы былi страшэнна бледныя. Сэрцы так бiлiся, што было вiдаць праз вопратку. Я спытаўся першы:

- Ты бачыў?..

- Бачыў.

- Можа, ён не памёр?

- Але ж ён ужо пачаў гнiць.

- Што ж рабiць?

Мой сябар вымавiў, вагаючыся:

- Трэба пайсцi паглядзець.

Я ўзяў свечку i ўвайшоў першы, абшукваючы позiркам увесь пакой, усе цёмныя куткi. Нiчога больш не варушылася. Я падышоў да ложка i аслупянеў ад здзiўлення i жаху: Шапэнгаўэр ужо не смяяўся! Твар быў скручаны жудаснай грымасай, зубы сцiснулiся, шчокi глыбока правалiлiся. Я прашаптаў: