Читать «Абай жолы. 4 кітап» онлайн - страница 261

– Қарашолақ аулынан, Шөптіғақтан, Жоламан жатағынан келген жаяулардың өзі-ақ қалада жұмыс беретін байлардың, давернайлардың, приказщиктердің босағасы мен қақпасын босататын емес. Қаланың кедейі намыс үшін болса да жалғыз ғана нан мен сорпаға жалданбайды. Ол он бес тиын болса да еңбегін айтып, ақы алады. Ал ауылдан келген, барар жер, басар тауы жоқ аш кедей қайтеді? Сонымен, кешегі қасапта да қаланың кедейлері бойняға бара алмай, жұмыс ала алмай қалды. Табыс болмай, тынысы тарылып отыр! –деп еді.

Үсен бұның үлкен кісідей баптап сөйлегеніне "қарашы өзін" деп сүйсіне мысқылдап қойды да, күліп жіберді. Өзге балалар да біріне-бірі жалтақтап, қатты күлісті. Абайдан қысыла күлгендіктен, әсіресе, өздерін тез тоқтата алмағандары да бар. Мұрат болса сол қызара түсіп, күлгендерге ызаланды да: "Неменеге күлесіңдер, өтірік пе?" – деді.

Ағы мен қарасы ап-айқын өткір көздерінде Абайға қарап, күлегеш құрбылары туралы шағым айтқан, көмек тілеген ажар білінеді. Абай бұны қостай сөйледі.

– Мұрат жақсы сөйлейді, балалар. Мен әлі қалада ешкімнен естімеген, білмеген хабарымды осы Мұраттан біліп отырмын! – деді.

Сонымен, Мұратқа өз әкесі Жұмаш туралы, көршілері Бидайбай, Жабайқан, Шәрипа қатын сияқтылардың бәрінің жайынан әңгіме айтқызды.

...Қасапшы байлар, теріші саудагерлер, лавкеші саудагерлер жаңағы адамдардың жұмыс сұрап барған жігіттеріне, әйелдеріне, ересек адамдарына күліп, мазақ етіп, кейде ұрсып, кекетіп қайырады екен. "Күніңе жиырма тиын алмайсың ба?", "Бұлданып артық ақша сұрамайсың ба?", "Сені жалдамай, кімді жалдайды бай? Кел десе келмей, кергіп жатып, үйіңе кісі жібертіп шақыртпайсың ба?" – деп, Сейсекенің, Білеубай қажының, Жақыптың, Хасеннің өздері бастап ажуа қылысады екен. Соны мәтел қып алып, балалары, інілері де аузына келгенін айтады. Отарбай, Қорабай сияқты давернай, подрядчиктері жауап айтқан, ренжіген жатақтарды "бұл тағы өкпелеп құртады сені" деп, боқтап-боқтап қуып жібереді дейді. Кішкене Мұраттың өзінше айтқыш аузымен баяндалған осындай жайларды Сейілдің кіші баласы Шәкет те мәлімдеді.

Сейіл өзінің қайықшы, көмекші екі жігітімен қасаптан, тері жайғаннан жалдама жұмыс таба алмай қояды. Сонымен, Мешел дейтін бакенщик, балықшы орысқа қосылып, қазір Ертістен балық аулауға айналысып жүр. Әредікте аралда, тоғайда жаздыгүні жиып қойған құрғақ отыны мен азғана пішені бар екен. Соны қолшанаға салып, сүйретіп әкеп, тасып сатуға тырысады. Шәкет те биылғы қыстың ой мен қырдағы бар халықты қатты қысып тұрған жайын өз әкесінің көргені арқылы жақсы біледі.

– Биылғы қыстай суық, қорқыныш қысты отыз жылдан бері көргеніміз жоқ дейді ғой. Әкем бір жолы бақайын үсітіп алды. Тағы бір күн иегі мен сол жақ бетін қатты үсітіп келді. Осы күнде беті қара қожалақ боп жүр.

Өмірімде бетім үсігені осы болар. Қандай аяз болса да алдырып көрмеп ем. Биылғы қыс қорқыныш деп, әкем көп айта береді! – деген болатын. Рахым қала тұрмысының ауыртпалығы переселендердің көп келгенінен, егін шықпағанынан екенін ғана сабақтап айтқан жоқ. Ол Павловтан естуші Сәменнің сөзін және де долбарлап, таратып айтады.